Васіль Быкаў: Поўны збор твораў у чатырнаццаці тамах. Том 7

«— Плёхо рус кольхоз. Бедно. Радзіо нет. Крафтрад… Как его… мотоцікль нет. Конь! Но, пошёль, сівка!.. Бедно, — пакруціў галавой немец.

Валока паёрзаў на цэгле.

Што там матацыкл! Глупства гэта адно. У мяне во машына была, што шые — ціх-ціх-ціх… Зінгер звалася. Во!

Зінгер?

Ну.

Немец, зразумеўшы штось, іранічна ўсміхнуўся».

Стар. 360. Неяк ён убачыў сябе ў Брэслау… — У першых рэдакцыях: «Неяк ён убачыў сябе ў Вроцлаве…»

Канцоўка апавядання адрознівалася ўжо ў першых дзвюх рэдакцыях. Так, у самай першай твор заканчваўся наступным чынам:

«Чаргі ён невядома чаму не пачуў, у нейкую долю секунды згледзеў толькі, як апруцянела хіснуўся Фрыц Хагеман, і ў той жа час вышэй ад Валокі, ударыўшыся ў прасценак, аглушальна ірванула граната. Люты нясцерпны боль пранізаў яго цела, свет знік і з ягоных грудзей вырваўся ўжо непадуладны яму енк-стогн…

Валока не бачыў, як у скверыку замітусіліся немцы, як кінуліся яны да руін, на ўскрайку якіх навек выцягся іх салдат Фрыц Хагеман. Абыякавы ўжо да ўсяго ляжаў Іван на цагляным заваллі ў пятнаццаці кроках ад чорнае дзіркі ў склеп, дзе пачалося і гэтак няўдала скончылася іх недарэчнае франтавое братэрства».

У другой рэдакцыі:

«Узрушаны і змардаваны, ён нечага ніяк не мог сцяміць ці, можа, не мог чагосьці ўспомніць — разгарачаным спакутаваным нутром ён только адчуваў, што сталася вялікая, яшчэ не ўсвядомленая да канца несправядлівасць, перад магутнаю сілай якой і ён, і Фрыц Хагеман, і мноства іншых людзей былі не болей чым мошкі. І яму было вельмі пакутна ад таго і хацелася завыць ад усеабдымнага болю, ад свае ашалеласці, ад гора, якое ашчаперыла і душыла, камячыла яго душу. Але плачу не было, бо не было слёз, толькі з глыбіні грудзей ірваўся трудны роспачны, поўны нясцерпнага болю крык.

Што ж гэта? Чаму так?.. Завошта? Каты! Душагубы!.. Сволачы!.. Будзьце вы навек пракляты…».

Стар. 348. Арбайт . — Працаваць (ням.).

Стар. 352. Вайна нікс гут! — Вайна гэта нядобра! (бел. ням.).

Стар. 353. Фюрэр шайзэ ! — Правадыр дзярмо! (ням.).

Стар. 353. Фюрэр эйнфахерменш нікс нада . — Такога правадыра не трэба (ням.).

Стар. 353. Фрыц Хагеман нікс нада вайна. Хагеман нада фрыедэн, нада кіндэр аўфцыген, арбайт нада, хаўз нада! — Фрыцу Хагеману не трэба вайны. Хагеману трэба свабоды, трэба дзяцей гадаваць, працаваць трэба, дахаты трэба! (бел. — ням.).

Стар. 354. Драй кіндэр! — Трое дзяцей (ням.).

Стар. 354. Гаўптман гестапа Крафт шрайбен, — фрау, кіндэр ком, ком унд канцлагер. — Гаўптман гестапа Крафт піша, — жонка, дзеці — ідзіце, ідзіце да канцлагера (ням.).

Стар. 355. Рад . — Кола (ням.).

Стар. 359. Трынкен, Іван! Трынкен! — Пі, Іван! Пі! (ням.). Стар. 363. О, Іван, лебенд? Гут, гут. — О, Іван, жывы? Добра, добра (ням.).

Стар. 363. Дзверы туда іх махен … — Дзверы туды я раблю (бел. — ням.).

Між тым асаблівую ўвагу трэба звярнуць і на аўтарызаваны пераклад на рускую мову М. Гарбачова. У Архіве пісьменніка захоўваецца экзэмпляр зборніка «Третья ракета» (М.: Молодая гвардия, 1963), у якім менавіта ў апавяданні «Проклятье» самім аўтарам унесены значныя праўкі, прычым не толькі стылістычныя, але і такія, якія пэўным чынам уплываюць на сэнс твора. Сярод апошніх вылучаюцца наступныя:

Назва «Проклятье» закрэслена — зверху рукой В. Быкава напісана: «Одна ночь».

У аповедзе пра хату Івана Валокі, пачынаючы з «…с позеленевшей от мха крышей. А была она в их деревне не самая худшая. Иван мог бы и подремонтировать и утеплить, вот не успел только — грянула война», усё закрэслена (як і ў ранейшых рэдакцыях на беларускай мове).

Былі ўнесены змены і ў наступны фрагмент (якога няма ні ў адной беларускай рэдакцыі апавядання):

«— Плёхо рус кольхоз… Бедно…

Иван почувствовал, что не так просто убедить этого немца, прошедшего половину России и повидавшего всякое.

Есть и плёхо, — Иван даже слегка передразнил немца. — Это, наверное, там, где твой фатэр разорял в восемнадцатом. Там, конечно… Одного леса не напасешься.

Найн. Май фатэр никс война.

Ну не твой фатэр, так другие, — не давал ему оправдаться Иван. — Тогда Вильгельм приказывал, теперь — Гитлер, а вы и рады чужое в карман сунуть. У вас хорошо, но мы не хотим вашего, у нас плёхо, а вы лезете к нам. Колотили, колотили вас, — тут Иван сделал выразительный жест рукой, — а вы все свое… — И после паузы добавил: — А потом плёхо, хаузы наши не нравятся. Не успеваешь накрывать хаузы… — Теперь Иван говорил уже без запинки. — Мы вам покажем, кто бедный. Видал, как бедные гонят богатых: уже в Германии. Зер гут? Я, я, — пробормотал немец и потупил глаза.