Элиза Ожешко - Выбраныя творы

Сланечнік палявы (Hieracium rigidum).

Парушэннік 9 (Pentaphyllum Lupinaster).

Люцэрыя (Medicago falcata).

Парушэнец 10 (Viola canina).

Маніга (Mentha sylvestris).

Ваўчкі (Bidens cornua).

Мацоўнік (Veronica chamaedrys).

Страшны дзень (Euphrasia officinalis). Брыдкая, грубая прамая расліна з прыгожай ясна-ліловай кветкай.

Сабачае мыла 2 (Melandrium album). Пры некаторых хваробах ім раяць мыцца.

Старога дуба корань (Agrimonia eupatoriae). Можа, так называецца ад падабенства сцябла альбо кораня да кораня расліны, што называецца стары дуб.

Падбел (Capsella bursa pastoris).

Уразнік 5 (Ranunculus flammula).

Воўчае лыка (Centaurea scabiosa).

Ясна свячашчая (Scabiosa ochroleuca). Буйная, прыгожай белізны кветка, што расце на высокім сцябле. Залатую розгу (Virgo aurea), якую засцянковая шляхта так і называе, сяляне завуць ясніца - відаць, ад ярка-жоўтага колеру яе кветкі. Што ж да дзярозкі , якую я раней згадвала, то тут выйшла памылка. Stellaria graminea называецца гніды , а дзярозка - гэта Spergularia rubra. Яна, як і гніды , сцеле свае галінкі каля самай зямлі, кветкі ж яе не белыя, як у гніды , а ліловыя.

Усяго вядомых і ўжываных тутэйшымі людзьмі назваў раслін удалося мне адшукаць 228. Значная колькасць з іх выкарыстоўваецца з лекавымі мэтамі. Сярод іх вылучаюцца важнейшыя (бо выклікаюць найбольшы давер і найчасцей ужываюцца) групы, што маюць назвы: парушэннік (альбо парушэнец), станоўнік і ўразнік. Першых знайшла 10, другіх - 5 і трэціх - 5.

Да іншай групы раслін адносяцца тыя, што ўжываюцца для чарадзейства. Такіх у маіх нататках дзевяць: шчасце, капытнік, загартушка , адзін з уразнікаў , які таксама мае назву загартушкі, урочнік , адзін з парушэннікаў, нетупа, заечая капуста, барлінец.

Хацелася б таксама звярнуць увагу чытачоў на назвы, што характарызуюць выгляд, форму і расфарбоўку расліны, бо яны сведчаць пра назіральнасць народа і ягонае эмацыянальнае стаўленне да прыроды, а таксама на здольнасць ствараць паэтычныя параўнанні.

Пачала я збіраць і прымаўкі, што бытуюць у мове тутэйшых людзей, і прапаную іх зараз вам.

Бяда за бядой, смерць за плячыма.

Бяда бяду вязе.

Хай сабе будзе хлеб з вадой, толькі б не з бядой. Перажыванні, маральныя пакуты - горшыя за галечу, калі толькі тое і ёсць, што хлеб з вадой.

Чорт бяду перажыве, адна міне, дзесяць будзе.

Бяднюткі: ох! а за бяднюткім Бог. Бедны наракае, а яго Бог абараняе. Калі чалавек стогне, Бог гэта чуе і за яго заступаецца.

Хай будзе бяда, а грошы будуць. Чалавек, даведзены да крайнасці, знойдзе сабе ратунак. Інакш: Даў Бог бяду, а я грошы знайду.

Хоць бяда, то гоп!

Маўчы язычок, атрымаеш бобу, а як не будзеш маўчаць, дастанеш у бок хваробу.

Калі ясі пірог з грыбамі, трымай язык за зубамі. Калі табе добра, то будзь асцярожны.

Не было нас - быў лес, не будзе нас - будзе лес.

Былі святыя да нас, будуць і пасля нас. Не толькі мы адны добрыя, былі такія і перад намі, будуць і тады, як нас не стане.

Чым далей у лес, тым больш дрэў.

Дзе дровы сякуць, там трэскі ляцяць.

Чаго б сляпы плакаў, каб сцежку бачыў.

Засмяяўся сляпы, што сцежку ўбачыў. Адпавядае польскаму: Знайшла сляпая курачка зярнятка. Ужываецца таксама ў тым значэнні, што нешчаслівага і дробязь суцешыць.

Узяўся за гуж - не кажы, што не дуж. Распачаўшы працу, не адмаўляйся ад яе выканання тым, што не ўмееш.

Не пераскочыўшы, не кажы гоп!

Дзяры лыка, пакуль можна.

Хлеб і соль еж, а праўду рэж. І хлебадаўцу трэба гаварыць праўду.

Не спадзявайся на куму, а з мяшка шый суму. Не спадзявайся на людскую дапамогу, а сам сабе давай рады.

Не плюй у ваду, прыйдзецца напіцца.

Кінь за сабой, знойдзеш перад сабой.

За перабірачку дастанеш балячку.

Ласка не каляска, сеўшы не паедзеш.

З чужога воза пасярод балота злазь.

Сабака кудлаты - яму цёпла, селянін багаты - яму добра.

Не я казаў, а сабака брахаў.

Сабачыя галосы не ідуць пад нябёсы.

Ксёндз з Панам Богам едзе, а сабака брэша.

Не кожная курыца чубатая, не кожны сабака кудлаты. Няроўнасць існуе і ў самой прыродзе.

Баба з воза, колам лягчэй.

Надвае бабка варажыла.

Успомніла сабе баба дзявочы вечар і плакаць пачала.

Не мела баба клопату, купіла парася.

Воўчая натура да лесу цягне.

Воўк і лічанае бярэ.

Куды, воўк, ідзеш? Па тваё апошняе дабро , альбо - па сірочае дабро. Людская хцівасць найбольш праяўляецца на бедных і пакінутых.