Кастусь Тарасаў - Тры жыцці княгіні Рагнеды

Хацелася жыць. І так было проста жыццё атрымаць - расціснуць руку, упусціць меч і падняць рукі ўгору. А потым надыдзе дзень, расчыняцца вароты, трыццаць крыжакоў увойдуць у замак, а іх адначасна выпхнуць да сваіх на смех і кпіны. Нашто ж лезлі - у палон здавацца недабітым крыжакам, тым, хто Міколку, Пётру забіў? Жыццё выратуеш - гонар згубіш.

- Эх! - усклікнуў Ягор Верашчака. - Я меч не кіну. Хто смелы, за мной!

І, узняўшы мечы, яны кінуліся секчы коп'і, і ўсе былі расстрэляны арбалетчыкамі пры святле смаляных паходняў. Ранкам іх целы паскідалі з замкавай сцяны.

Ягайла стаў змрочны, закрываўся ў намёце з вялікім князем і падканцлерам Тромбам, сачынялі лісты, і ганцы некуды іх адвозілі, а другія ганцы ад некага лісты прывозілі, і нашто была патрэбна мітусня з лістамі, што рабілася ўдалечыні ад Мальбарка, ніхто ў войску не ведаў, а хто ведаў, таму загадана было памоўкваць.

Нічога добрага ў суседніх краінах не рабілася; наадварот, усё рабілася на шкоду пераможцам. На прыязных да крыжакоў дварах апамяталіся ад узрушэння і спахапіліся ратаваць Ордэн. Сігізмунд, імкнучыся на месца памерлага Рупрэхта, дасылаў у нямецкія Княствы шчымлівыя апісанні ордэнскіх пакутаў. Даслаў ліст гданьскім гараджанам, дзе заклікаў захоўваць вернасць Ордэну, бо нядоўга цярпець варварскую няволю, ён сам хутка выступіць на дапамогу прыгнечанаму прускаму народу.

Дайшлі весткі і пра горшую бяду. Збеглы ў Прагу вялікі ключнік фон Вірсберг здолеў дамагчыся ад караля Вацлава пазыкі ў дзесяць тысяч гульдэнаў для набору наймітаў. Ніколі раней і нікому Вацлаў пазыкаў не даваў; нечаканая шчодрасць азначала адно - дзеля выратавання Ордэна рашыўся на крайнія меры. Хутка пацвердзілася: Вацлаў і мараўскі маркграф Ёдак прызначылі вырушыць на палякаў напрыканцы верасня. На грашовую пазыку Вірсберг паабяцаў наняць чатыры тысячы кап'ёўшчыкаў.

Навала гуртавалася на польскіх межах, трэба было неадкладна разбірацца з Мальбаркам: цяпер ужо адхіленыя ўмовы свецэнскага комтура здаваліся ніштаватымі, але ён іх не паўтараў, сядзеў за сценамі ціха, нібы памёр.

У перадапошні дзень жніўня пасланец папы Іаана прывёз у Мальбарк пасланне. Генрыху фон Плаўэну прапаноўвалася прыняць папскага нунцыя, які ўжо выехаў у прускую сталіцу, слухацца яго, імкнуцца да міру з Польшчай.

Комтур, чытаючы ліст святога айца, толькі ўсміхаўся: «Слухацца нунцыя! Чаму ён навучыць, гэты нунцый? Забыцца на ганьбу? Забыць васемнаццаць тысячаў забітых рыцараў? Аддаць землі, замкі, гарады, гандлёвыя шляхі, людзей? Стаяць на каленях, біць паклоны перад абразамі? Самі вучылі другіх, дзеля гэтага і прыйшлі сюды. Нунцый! Прыедзе заміраць. Мы прапаноўвалі мір, кароль адмовіўся. А цяпер позна. Цяпер мы будзем змываць ганьбу паражэння! Ні святая вада, ні чарніла на сама лепшай мірнай дамове не адмыюць яе. Толькі кроў! Праз месяц прыйдуць Вацлаў, Сігізмунд, Ёдак, нямецкае рыцарства, лівонскія харугвы. Яны, не мы, запросяць міру. Месяц чакаць. Пачакаем, расу будзем злізваць з камянёў, калі не стане вады, але дацерпім. Пакуль мы жывыя, вайна не скончылася. Адплацім за кожнага брата Ордэна, за кожны збіты рыцарскі грэбень». І, вырашыўшы так, комтур пакінуў ліст папы без увагі.

Несуцяшальныя звесткі пра старанні ўсіх ордэнскіх прыхільнікаў і добразычліўцаў прымусілі караля Ягайлу занепакоіцца. Пакуль ён асаджаў непрыступны Мальбарк, вугорцы маглі асадзіць неабаронены Кракаў. Без захопу мальбаркскіх замкаў няма поўнай перамогі над Ордэнам. Але вайна на польскіх землях пагражае большымі стратамі. Разважыўшы, Ягайла не знайшоў іншага выйсця, як зняць асаду без мірнай дамовы.

- Вось, брат, ацалеў Ордэн, пашкадаваў яго Бог, - жаліўся ён Вітаўту.

- І Бог злітаваўся, - адказаў Вітаўт, - і самі вінаватыя.

- Таму і вінаватыя, - запярэчыў кароль, - што Бог іх пашкадаваў. Як ні сумна, але аблогу прыйдзецца спыніць.

- Самы час, - пагадзіўся князь. - Галоўнае зрабілі. Няхай пажывуць.

Размаўлялі так, быццам ад няўдачы асады цярпелі аднолькавыя страты. Але тыя інтарэсы, пра якія ўслых не казалі, моцна розніліся. Абодва гэтую розніцу разумелі. Для Вітаўта зняцце асады было пажаданым. Жамойць у любым выпадку ўжо належыць Вялікаму Княству, думаў Вітаўт. Ваяваць за Жамойць крыжакі не маюць сілы, і падставы не будзе. Усю Жамойць ахрысцім, паставім капліцы, пасадзім біскупа, усе будуць хрысціяне з крыжыкам на грудзях. У палякаў, думаў Вітаўт, клопату больш. Ім Ордэн перашкаджае выйсці да мора. Палякам трэба вынішчыць Ордэн. Але калі Ордэн знікне, калі ўсе яго землі адыдуць да Польшчы, палякі набяруць такую сілу, што і з Падоллем прыйдзецца развітацца, і з Падляссем. А захаваецца Ордэн, няхай і саслабелы, прыйдзецца палякам азірацца: што там крыжакі робяць, што новае задумалі. І адыходзіць ад Мальбарка яму, Вітаўту, прасцей - няма каму напасці. Палякам жа прыйдзецца трымаць кожны заняты ў ліпені замак. І слава няўдачніка яго не кранула, а Ягайлу кранула: асаджаў Мальбарк, усю Прусію сваёй дзедзінай называў, а на справе - паспяшаўся. Хоць мы, думаў Вітаўт, шмат страцілі ў бітве народу, але атрымаем усё, на што разлічвалі, а кароль, хоць і менш страціў шляхты, затое тут, без бою, палову перамогі згубіў. Даўно было трэба спыніць марнатраўнае стаянне пад мальбаркскімі мурамі, ды зняцца ўласнай воляй, пакінуць палякаў адных - нерыцарскі быў бы ўчынак. А цяпер - хоць сёння.