Кастусь Тарасаў - Тры жыцці княгіні Рагнеды

Сто дваццаць вёрст ад Грунвальда да Мальбарка войскі цягнуліся больш за тыдзень. За дзень праходзілі пятнаццаць, а то і дзесяць вёрст. Ваяры, якім не цярпелася скончыць вайну, бурчалі, што паўзком дапаўзлі б хутчэй.

Кароль усе дакоры ў маруднасці прапускаў міма вушэй. Хто дакараў, не мог разумець галоўнага: зараз не мечы працуюць - пагалоска; па ўсіх прускіх комтурствах разыходзіцца слых аб паражэнні ордэнскага войска, рыцарства страчвае сваю пыху; гэта не менш важна, чым новая пераможная бітва. Галовы секчы прасцей, чым зломваць волю.

Грозна, неадваротна насоўваюцца войскі на Мальбарк, і ахова яго павінна ўсвядоміць бессэнсоўнасць супраціўлення. Ужо прыбылі з Мальбарка ганцы: свецэнскі комтур Генрых фон Плаўэн, які схаваўся там у замках, просіць прыняць паслоў для мірных перамоваў.

Але якія могуць быць перамовы? Пра што дамаўляцца яму, каралю, з нікчэмным комтурам? І ён адказаў ганцам недабітка, што хутка сам з'явіцца ля Мальбарка і тады прыме шмат паслоў. Няхай ведае, што яму, Ягайлу, не патрэбны комтурскія паслы, патрэбны ключы ад гарадскіх варотаў і скоранасць рыцараў.

Дваццаць пятага ліпеня ўбачылі, нарэшце, мальбаркскія сцены. Войскі павесялелі; лёгкія харугвы Вітаўта паскакалі наперад; зарысіла ўслед цяжкая конніца, і абоз таксама пайшоў хутчэй. Запрэжкі ў шэсць, восем, дзесяць коней цягнулі сотню сваіх і здабытых пад Грунвальдам бамбардаў. За імі рухаліся вазы з каменнымі кулямі, больш чатырох такіх камянёў вазы не трымалі; рухаліся сотні вазоў з порахам - і ўвесь гэты смертаносны груз набліжаўся да ордэнскай сталіцы.

На гарадскіх сценах аказалася нечакана шмат абаронцаў, нямала рыцараў было і ля гарадской брамы, і яны з лютасцю адбілі спробу ўзяць горад з ходу. Толькі назаўтра, пасля працяглага бою, харугвы ўварваліся ў горад, схапіліся ў мечы з аддзелам крыжакоў. Шмат якіх пасеклі, астатніх гналі да старога пралому ў замкавых мурах. Другіх поспехаў, апроч паўсотні забітых прусакоў, дзень не прынёс. Не даў задавальнення і захоп горада; немцы спалілі яго, пераможцам заставалася глядзець на папялішчы, задымленыя мураванкі і ўдыхаць гар ад кастрышчаў. Але сама цвердзь, магутны Мальбаркскі замак, да якога гэты зруйнаваны горад прылягаў, была цэлая.

Войскі пачалі абдымаць цвярдыню: палякі станавіліся з усходняга і паўднёвага бакоў, бліжэй да Высокага замка; побач іх мясціліся галіцкая, львоўская, холмская і тры падольскія харугвы; ліцьвіны аблягалі муры Ніжняга замка. З вазоў здымалі бочкі з порахам, ядры, гарматчыкі наводзілі бамбарды; хутка з усіх бакоў па логавішчу крыжакоў пачалася гарматная страляніна. Ядры з буйных бамбардаў білі ў сцены, шмат ядраў зарыліся ў зямлю перад сценамі, некалькі пераляцелі за сцяну. Усё кола войскаў зацягнула клубамі едкага парахавога дыму; стаяў страшэнны грукат, але калі страляніну спынілі і дым развеяўся, дык убачылі, што шкоды сценам не нарабілі - адно збітае наверша ды шчарбіны. Усю ноч крыжакі таўкліся за сценамі, стукалі сякерамі, і на досвітку стары пралом у сцяне быў закрыты дубовай гародняй. У гэты світальны час расчыніліся Мастовыя вароты, кнехты выкацілі на мост цераз Нагату бочкі са смалой, разбілі іх і падпалілі.

Дробныя былі справы, але адчувалася па іх, што немцы пра здачу не думаюць і што кіруе імі ўпэўненая рука свецэнскага комтура. Вялікі князь несуцяшальна вывеў - замкаў не ўзяць. Сажнёвай таўшчыні сцены разбіць ядрамі немагчыма, лезці на прыступ - людзі страцяцца, ды і замкаў - тры: авалодаюць Ніжнім, а сярэдзінны і Высокі ўжо не стане каму адбіраць. А весці доўгую аблогу, вынішчыць крыжакоў голадам - самі знядужацца; дажджы пачнуцца, пойдуць хваробы. Не паспяшаўся Ягайла, і вось вынік - мы не скарысталі перамогу ў полі, а ў Мальбарку засеў упарты комтур.

Генрых фон Плаўэн не шкадаваў сябе і рыцараў. Адчуваў, што лёс Ордэна залежыць ад яго розуму, вытрымкі, волі. Амаль не спаў, прымушаючы ўсіх да працы.

Ён прыйшоў сюды адстаяць сталіцу. Яшчэ шаснаццатага, адразу пасля разгромнай бітвы, калі ён са сваім свецэнскім штандарам быў за пераход ад Таненберга і ўбачыў знясіленых уцекачоў з крывавага поля, ён зразумеў свой абавязак - імчаць у Мальбарк, апярэдзіць Ягайлу і Вітаўта, закрыцца, не дапусціць ворагаў у цвярдыню Ордэна.

Амаль два дні ён правёў у сядле, не дазволіў сабе хвіліны адпачынку і васемнаццатага прыбыў у горад. І пакуль Ягайла і Вітаўт яшчэ тыдзень святкавалі сваё шчасце, ён, Плаўэн, рыхтаваўся да аблогі. Прыйшлі паўтары тысячы наймітаў, ацалелых у бітве, прыйшло трыста гданьскіх маракоў, дваюрадны брат прывёў рыцараў, прыбылі дробныя аддзелы рыцараў з другіх замкаў - сабралася пад тры тысячы ваяроў. Пусты, самаўпэўнены Юнгінген з дзіцячым легкадумствам пакінуў замак без запасаў кармоў, ежы, без аховы. Увесь тыдзень прыйшлося збіраць па навакольных вёсках жывёлу, сена, хлеб, заклікаць да мужнасці баязліўцаў, дамагацца падпарадкавання сваёй волі.