Кастусь Тарасаў - Тры жыцці княгіні Рагнеды

У гэты ж час харугвы Сямёна Амсціслаўскага, Гаштольда і татары Джэлаладзіна абдымалі парадчэлае крыло Валенрода. Вялікі маршал выслаў ганцоў за штандарамі, што бралі табары, і хутка змораныя боем з абознікамі немцы, кідаючы здабычу, паспяшаліся на выручку. Але ўжо не маглі яны змяніць ход бітвы. Іх пераследавалі харугвы віленцаў, трачан, жамойці, валынцаў, і шчыльна, як палісад, закрылі ўсе выхады, усе слабыя часткі акалення. На Грунвальдскіх пагорках крыжакі апынуліся ў двух катлах, і сцены гэтых катлоў абрасталі літоўскай, польскай пяхотай, татарамі, рэшткамі ўсіх харугваў, рабіліся непрабівальнымі. Войска Ордэна пачынала тануць ва ўласнай крыві, і ніякая сіла ўжо не магла ўратаваць яго ад гібелі.

У які бок ні напраўляў Фрыдрых фон Валенрод сваіх рыцараў прасекчы кола атачэння, усюды іх адбівалі мечы і дзіды ліцьвіноў, арканы і шаблі татараў. Адна надзея заставался ў вялікага маршала: брат Ульрык дашле яму посілкі, і яны з тылу праломяць акружэнне. З нецярпеннем чакаў маршал рэзервовыя штандары, пазіраў на пагоркі, дзе павінны былі ўзнікнуць рыцарскія калоны, але яны не з'яўляліся. Час мінаў, і з кожным імгненнем меншыўся лік нямецкіх рыцараў. Коні пазлізгваліся на крыві, спатыкаліся аб трупы. Немцаў сціскалі, збівалі ў натоўп і бязлітасна вынішчалі. Ад усіх ордэнскіх земляў, ад усіх земляў, якімі яны прагнулі валодаць, застаўся ім маленькі кавалак насычанай крывёю зямлі, і на ім рупна працавала смерць. Гнеў душыў Валенрода. У бяссільным шаленстве прыгадваў вялікі маршал мінулыя паходы. Усіх трэба было паліць і забіваць - і ў Вільні, і ў Наваградку, і ў Троках, і ў Лідзе, і ў Берасці, і ў Полацку, і ў Ашмянах, і ў Ваўкавыску. Нельга было шкадаваць, раздумваць, ленавацца. Нянавісць апаляла яго, ён імкнуўся дарабіць недаробленае: меч яго паражаў ворагаў аднаго за адным. «Вось як патрабавалася тады! - дакараў сябе Валенрод. - Цяпер позна!» Раптам нешта цяжкое, гарачае ўдарыла яго ў грудзі, і вялікі маршал адчуў тое імгненне, калі разарвалася яго сэрца.

Радчэлі ордэнскія штандары і ў другім катле. Ульрык фон Юнгінген адчуваў, што бітва праіграна, але розум адмаўляўся верыць у гэта, усвядоміць жах крушэння ордэнскай сілы. Навокал вялікага магістра стаялі славутыя прускія рыцары, яны адчайна адбіваліся, іх расстрэльвалі з самастрэлаў, яны валіліся на зямлю, гінулі, і разам з імі западала слава Ордэна. Ненавісныя ліцьвіны, татары, палякі апынуліся цяпер блізка вялікага магістра, ён сам мог стаць іхняй ахвярай.

Нечакана Ульрык фон Юнгінген убачыў перад сабой смуглявы твар пад бліскучым шлемам, раскосыя вочы аглядалі яго з халоднай цікаўнасцю, выбіраючы месца для зручнейшага ўдару. І гэты прысудны позірк апаліў магістра, загасіў яго злосць, абудзіў прагу жыцця. Магістру падумалася: нашто былі ўсе гарады, землі, лясы, золата, даспехі, наезды, паходы ўсяму гэтаму мноству людзей, якія страцілі тут жыццё, і нашто яны былі яму, калі вось нясецца на яго ззяючая на сонцы сталь? Ён ускінуў насустрач баявому тапару хана Багардзіна свой меч, але здрыганулася сэрца, не паслухалася рука, і ён запазніўся - бліскучае лязо наблізілася да вачэй, і ледзяны яго дотык рассек усе думкі, усе згадкі, усе пачуцці. Ульрык фон Юнгінген выпусціў меч, адкінуўся, убачыў чыстае блакітнае неба; яно імкліва цямнела, і непраглядны змрок паглынуў апошнія прамяні жывога святла.

Ордэнскія рыцары і наёмнікі, якім пашчасціла вырвацца з катлоў, шыбавалі да сваіх табараў, што стаялі ля вёскі Грунвальд. Тут, абкружыўшыся вазамі, некалькі тысяч кнехтаў і крыжакоў намагаліся абараніцца, але вал за валам, як патоп, абрушваліся на іх конніца, літва, абознае апалчэнне і сакрушалі, нішчылі, тапілі ў крыві; злы адчай немцаў толькі ўзмацняў націск, удары мечаў, цапоў, кісцянёў. Каток смерці каціўся па натоўпах крыжакоў, плюшчыў, не адрозніваючы храбрага ад баязліўца, слыннага рыцара ад простага кнехта. Крыжакі і пруская пяхота рассыпаліся і пабеглі. Дарэмна рыцары скідалі латы, дарэмна зрывалі з коней цяжкую ахоўную браню, дарэмна кнехты шукалі ямы і норы, хаваліся пад карчы - пагоня адшуквала іх, гваздала кнехтаў у кустах і ямах, збівала рыцараў на сагрэтую сонцам зямлю; на адно спадзяваліся немцы - каб хутчэй заходзіла сонца і начная цемра закрыла іх ад вачэй і зброі пераможцаў.

Аднак доўга цягнуліся прыцемкі, і, пакуль не загасла святло, на дарогах, палях, лугах, узлесках і ўскрайках балотаў працягвалася вынішчэнне рэшткаў прускага войска. Стаміўшыся, ваяры ўжо не секлі тых, хто здаваўся, і тых, за каго спадзяваліся атрымаць выкуп. Палонных рыцараў сотнямі гналі да табараў.