Кастусь Тарасаў - Тры жыцці княгіні Рагнеды

Гімн, які пачалі спяваць крыжакі, што біліся з крылом Амсціслаўскага, падхапілі ўсе немцы, усе пелі: «Дзякуй, Божа, што дапамог зламаць рогі язычнікам!» І тыя, якія біліся з палякамі, і тыя, што стаялі проці ліцьвіноў, і тыя, што палезлі за здабычай у абоз. Але ў абозных табарах перад імі ўсталі на вазах тысячы простых ратнікаў з цапамі, зваздышамі, рагацінамі, і крыжакоў сустрэў удар, якога яны не чакалі. Уся гэтая зброя абвалілася на першы іх шэраг і прыбіла да зямлі. Сяляне, якія ўтрымлівалі табары, у палон не бралі і літасці не адчувалі. Рыцараў білі нібы ваўкоў - з нянавісцю, толькі б забіць. Шыпы звяздышоў прабівалі латы, жалезныя кулі кісцянёў з першага ўдара забівалі каня, а другім клалі побач крыжака. Закрытыя толькі дашчатымі даспехамі, мужыкі гінулі дзесяткамі, але кожны адняты воз, кожны забраны скарб аплочваліся жыццямі немцаў.

Вялікі князь Вітаўт увесь бой правёў сярод харугваў. Ужо перайшло за поўдзень, ужо зямля набрыняла крывёй і задыбілася, а на ваярах абсыхаў дзесяты пот, ужо шмат хто, стаміўшыся трымаць меч адной рукой, адкідваў шчыт і секся двуручна - князь не стамляўся. І смерць абыходзіла яго ці не паспявала за ім, калі ён імчаў з сваёй паловы поля на польскую, потым назад; калі конь, працяты стралой, валіўся, князь ускокваў на другога, якому таксама хутка не шанцавала сярод вынішчэння жыццяў.

Час мінаў, сама цяжкае было перацерплена, націск крыжакоў слабеў, моц іх змяншалася, хоць і каштавала гэта вялікіх ахвяраў. Галоўнае - выстаялі, цяпер, спадзяваўся князь, наша чарга гнуць ворага да зямлі.

Паслаў на дапамогу пацярпелай кракаўскай харугве полк Галіцкай зямлі. Выслаў ганцоў да Джэлаладзіна і Багардзіна, каб ханы вярталі ў бітву татараў; далучыў да менчукоў тры падольскія і львоўскую харугву; выслаў ганца да Ягайлы, які з пачаткам бітвы ад'ехаў да Любенскага возера і назіраў бітву з пагорка, паведаміць, што немцы загразлі ў знішчальным для сябе баі. Паслаў ганца да Сямёна Амсціслаўскага і Гаштольда з загадам: «Валенрода ў ціскі!»

Стоячы на пагорку, князь назіраў распачатае акружэнне крыжакоў. Бачачы таропкі, упэўнены рух харугваў Сямёна Амсціслаўскага, радасна засмяяўся: калі Ульрык і выставіць свае прыхаваныя палкі - ужо не зменіць свайго лёсу: трымаў перамогу, выпусціў, адляцела. Калі ўдарыць рэзервам у бок палякам, то Сямён, Гаштольд, Манівід пасякуць Валенрода і прыйдуць на дапамогу; калі ж магістр ударыць у спіну Амсціслаўскага, дык палякі паб'юць Ліхтэнштэйна і дапамогуць. І татары ўжо нясуцца. «Усё, - думаў князь. - Пераможам!»

Ульрык фон Юнгінген, азіраючы поле бітвы, бачыў і на Ягайлавай, і на Вітаўтавай паловах прыкметную варожую перавагу. Было зразумела: кароль і вялікі князь кінулі ў бой усе палкі, усіх людзей. Вось гэтага моманту ён так цярпліва чакаў. Няхай радуюцца! Дарэмная радасць! Вунь стаяць не кранутыя боем, не вымаўшыя яшчэ меч шаснаццаць лепшых харугваў. Праз колькі хвілінаў яны абрынуцца на ліцьвіноў і палякаў, як меч архангела Міхаіла. Упадуць, разгоняць па лясах і багнах, рассеюць гэты зброд, як заслугоўвае такога подзвігу сённяшні дзень, які святкуюць усе хрысціяне, - дзень рассеяння апосталаў па свеце. Апосталы рассейвалі цемру невуцтва палкім словам, Ордэн рассейвае ворагаў мечам. Няхай парадуецца Збавіцель. «Дзеля славы Божай! - крыкнуў магістр. - Наперад!» - і сам павёў штандары браць прызначаную перамогу.

Лавіна з шаснаццаці харугваў не зважала на маленькую харугву, што стаяла на пагорку за дзвесце-трыста крокаў. У вялікага магістра мільганула думка выслаць сотню рыцараў для знішчэння гэтай купкі палякаў, але справа падалася дробязнай: Бог з імі, хутчэй туды, дзе вырашаецца зыход бітвы. Убачыў, што нейкі смяльчак раптам пакінуў шыхты і паскакаў да той харугвы. «Дурань!» - падумаў магістр.

Рыцара гэтага звалі Леапольд фон Какерытц, і ён пазнаў польскага караля, хоць і быў схаваны ад нямецкіх вачэй малы каралеўскі сцяг. Буланы конь Какерытца хутка набліжаўся да Ягайлы. Рыцар бачыў, як польскі кароль закрыўся шчытом і выставіў кап'ё. Каралю пагражаў паядынак; трымаючы рыцарскі звычай, ніхто з каралеўскіх целаахоўнікаў не насмеліўся перашкаджаць, але ўлюбёнец Ягайлы натарый Збігнеў Алясніцкі падхапіў з зямлі чыёсьці кап'ё і нечакана для Какерытца ўдарыў яго ў бок. Крыжак зваліўся з каня, забрала адкінулася, і Ягайла вастрыём свайго кап'я ўдарыў немца па лобе. Пешая ахова дабіла рыцара і зняла з яго даспехі.

Калі б вялікі магістр мог здагадацца, на каго нападаў Какерытц, ён выслаў бы ўслед поўную харугву. Але чуццё здрадзіла Юнгінгену, затупілася, спазнялася; яшчэ не распачаўшы бою свежымі штандарамі, але ўжо разгарнуўшы іх, страціўшы над імі сілу хуткага загаду, ён усвядоміў, што скіраваў іх кепска, што трэба было зайсці са спіны, а тут яго затрымаюць, прымусяць да сечы, і ён змарнуе без поспеху вельмі важны зараз час. І сапраўды, насустрач яго клінам з лесу, што здаваўся пустым, выйшлі некалькі польскіх харугваў. У дадатак вялікі магістр прыкмеціў воддаль імклівую калону і ўцяміў - татары, хутка скокнуць на спіну. «Божа! - вымавіў вялікі магістр. - Абарані слугаў сваіх!» Ён адчуў у душы нязвычную пустату, нібы з'явілася там дзірка і нешта важнае, неабходнае для ўпэўненасці і радасці вывалілася праз гэтую дзірку. Намаганнем волі магістр расціснуў здрадніцкую слабасць у сэрцы. Не, наперад, у бітву, да братоў, якія гінуць за гонар Нямецкага ордэна! І, узняўшы меч, Юнгінген разам з рыцарамі паімчаў прабіваць польскую перашкоду. А ў тыл ягоным шаснаццаці штандарам выходзілі і ўтваралі серп татары, аддзелы ліцьвіноў, два палкі наёмных чэхаў.