Мөсәгыйт Хәбибуллин - Сайланма әсәрләр. Том 4. Аллаһы бүләге. Батый хан һәм Ләйлә / Избранные произведения. Том 4

– Йә, атасы?

– Кар базына төшер, булмаса. Торма катып, кайтып керүләре бар. Кайтканда, тыкрык башында ишләрен дә күргән идем.

– Алар унлап җайдак килгән иде, тегеләре борылып киттеләр, ә Егорка өйгә үзе генә керде.

– Бар инде, кушканны эшлә.

Марфа апай сандыкны күтәреп ишеккә юнәлде, Митрәй сәүдәгәр йөзен чыта-чыта торды да, канаты каерылган каздай бер кулын салындырып, исән кулы белән ишекне барып япты. Аннары өстәл янына килде дә исән кулы белән кружкага мөлдерәмә тутырып көмешкә салды һәм, бер валчык ризык та капмый, бер сулышта эчеп бетерде.

Асылгәрәй ашыкты, ул җаны-тәне белән тизрәк Сүрә елгасын кичәргә теләде. Елганы кичүгә, Болгар кальгалары башлана, анда азамат егетләр, анда үз җире. Ул Егорканың кем икәнен белә иде инде. Аның хәлен сизенгән кебек, илчеләр башы Габдулла да ашыкты, хан оныгы Хансөяр дә. Юл таныш иде, атларны утларга бик аз гына туктап алдылар да тагын кузгалдылар. Шул җай белән барсалар, тиздән Сүрә елгасы буена килеп чыгачаклар иде. Ниһаять, елга болынына җиттеләр. Шунда, инде кичүгә якынлашып килгәндә, артта ат тояклары тыпырдавы ишетелде. Таң аткан иде инде, елга өстеннән сыек кына томан күтәрелә. Илчеләрнең бериш азамат егетләре алдан бара, бер ише арттан. Уртада арба һәм углан Габдулла, хан оныгы Хансөяр. Углан Габдулла, кичү күренүгә, ике егетне алып алдан чапты.

Арттан килгән азамат егетләрнең берсе әче итеп сызгырып җибәрде, хан оныгы артына әйләнеп карады. Ул биш егетен арбаны сакларга калдырды, калган бишесе белән куа килүчеләргә таба ат башын борды. Җәясен алды, ук куйды. Егетләре дә шуны ук эшләделәр.

Арбага җиккән ат кушаяклап чаба, Асылгәрәй аягүрә баскан да, дилбегәсен болгый-болгый, атны куалый. Ат корсагы астыннан түбәтәй-түбәтәй ак күбек очып кала.

– На, на, малкай, на! – дия-дия куалады атын Асылгәрәй. Аның тизрәк кичүгә җитәсе һәм аръякка чыгасы килә. Ул белә иде: аларны Егорка яугирләре куа. Егорка кулына эләксәләр, берәү дә исән калмас, болгарларны гына түгел, кызны да кылычтан уздырыр.

Кыю киләләр иде Егорка егетләре, ук-җәяләре юк, кылычларын баш очларында болгыйлар. Урыслар якыная башлагач, болгарлар ягыннан уклар ява башлады. Ике урыс җайдагы аттан мәтәлеп төште, атлары ияләре тирәсендә тулгана, ә ишләре гүя аларны күрмәделәр дә, һаман киләләр. Ләкин өченче урыс та ук тиеп аттан очкач, яугирләр икегә аерылдылар һәм ике яктан арбаны куа киттеләр.

– Арбаны тулганага алырга исәпләре, борылдык! – дип кычкырды хан оныгы.

Арбага җиккән ат арыган, әмма һаман кушаяклап чаба, хайван, чарасыз калып, соңгы гайрәтен бирә иде, күрәсең. Арба тизлек белән кичүгә якынлашты, урыс яугирләре арбаны тулганага алып өлгермәделәр. Шуннан алар туры арбага юнәлделәр, ләкин аларга каршы хан оныгы кузгалды. Ул бертуктаусыз уктан алды, урысларның тагын бер җайдагына ук тиде. Ә алдан килүче җирән сакаллы берәүне ук алмады, аны гүя уклар читләтеп үтә иде. Хан оныгы егетләренә җитәрәк ул атын кисәк уңга алды һәм арбага якыная башлады. Җайдак ниндидер могҗиза белән аларны узып китте. Хан оныгы Хансөяр җәясен ташлады да кылычын суырып алды, аның артыннан чапты. Ул аны бик тиз куып җитте һәм нигәдер:

– Тукта! – дип кычкырды.

Яугир туктамады, хан оныгы Хансөяр атын тагын да куа төште, җайдакны куып җитте, кылычын күтәрде, ләкин яугир аңа кылычын куйды, корычка корыч тиеп, чаткылар очты, әмма хан оныгының кылычы, кәкре булганга, шуып китеп, дошманның битен сыдырды. Бик аз тигән кебек иде, яугирнең күзенә эләккән икән, ул бакырып җибәрде һәм бер якка ауды, Кичүгә йөз адым гына ара калып бара. Хан оныгы сул якка бакты. Урыс яугирләре аның ике егетен яралаганнар, ике җайдак, томырылып, арбага таба килә иде. Хан оныгы аларга каршы чапты, ике егете аңа иярде. Дошманга каршы чапканда, ни кыласын әле ул белмәде. Уктан аласы иде, һичьюгы, берсен. Җәясен ташлады. Ул егетләренә каерылып карады, урыс яугирләрен уктан алырга, дип кычкырды. Әллә каушадылар укчылар, әллә тидерә алмадылар, җайдаклар күзгә күренеп якынайдылар. Хан оныгы Хансөяр өч яугиргә каршы китте. Ул кылычын әле уң кулына күчерде, әле сул кулына, ике кул белән дә оста орыша иде. Ләкин ул сайлаган яугир дә кылычын әле бер кулына, әле икенче кулына күчергәләп алды. Яугиргә җитәрәк ул атын кинәт уңга каерды һәм, кылычын сул кулына күчереп, тегенең муенына чапты. Алай да ике яугир арбага таба үттеләр. Аларның берсе хан оныгының укчысына сөңге ташлады, укчы күкрәгенә сөңге кадалган килеш чалкан төште. Ләкин икенчесен хан оныгының исән калган укчысы уздырмады – хәнҗәр ташлады, хәнҗәр яугирнең бугазына кадалды. Әмма бер яугир арбага якынаеп килә иде инде. Хан оныгы аның артыннан чапты, атын куалады һәм кычкырды бугай. Ул абайлап алды: Асылгәрәй атны һаман куа, менә-менә кичүгә төшә торган юлга җитәләр, вәләкин урыс яугире дә арбага бик якын иде инде. Нишләргә теләгәндер урыс яугире – ул белмәде, хан оныгы Хансөяр ияренә менеп басты һәм дошманга хәнҗәрен ташлады. Тимәде хәнҗәр, ияр тимеренә кагылып, зеңләп, читкә очты. Ат кош кебек очты, ике ара якынайды, хан оныгы Хансөяр арбадагы Асылгәрәйнең зурайган күзләрен, Натальяның куркынган йөзен күрде һәм, бүре кебек, яугир өстенә ташланды. Ул аның аркасына килеп төште һәм, үзе белән иярдән суырып алып, чирәмгә тәгәрәде. Хикмәт, икесе дә егылсалар да, сикерешеп аякларына бастылар, икесе дә кылычларына ябыштылар, ләкин икесе дә путасыз һәм кылычсыз калганнар иде. Шуннан икесе дә әтәчләр сыман бер-берсенә якыная башладылар. Беренче булып яугир һөҗүм итте, килер җайдан хан оныгы аны селтәп атты, теге әллә кая тәгәрәп барып төште. Торды һәм тагын килә башлады. Бу юлы ул хан оныгына аяк чалды, әмма хан оныгы, баш аша очып, янә аягына басты һәм сикерде дә кушаяклап яугирнең күкрәгенә типте. Яугир аһ итте һәм чалкан төште. Торырга итте, әмма башы яңадан җиргә сеңде.