Мөсәгыйт Хәбибуллин: Сайланма әсәрләр. Том 1. Атилла / Избранные произведения. Том 1

Мөсәгыйт Хәбибуллин

Сайланма әсәрләр

Алты томда

1 том

Роман

Татарстан Республикасының халык язучысы, Г. Тукай исемендәге Дәүләт премиясе лауреаты Мөсәгыйт Хәбибуллин әсәрләренең бу томында «Атилла» романы урын алды.

© Татарстан китап нәшрияты, 2012

© Хәбибуллин М. М., 2012

Язучы Мөсәгыйт Хәбибуллин чордашларына караганда күпкә яшь күренә: ачык чырай, теләсә кемне сокландырырлык мөлаем, тормыш дәрте бөркелеп торган матур йөз, чын спортчыларныкы кебек төз гәүдә-сын, ачык фикерле, тирән мәгънәле әңгәмәдәш. Күренекле татар әдибе минем күз алдыма менә шушы кыяфәттә килеп баса. Һәр кешенең туу метрикасы, паспорт мәгълүматларыннан тыш, яшәештәге рәвеше, Раббысы биргән халәте һәм сәләте бар. Миңа калса, Кеше дигән затның кем икәнлеген белү өчен әнә шул соңгылары да бик җиткән. Әмма үтелгән гомер юлының мәгълүм бер баскычына менеп җиткәч, әнә шул биеклектән ирешелгән казанышларга, уңышлы нәтиҗәләргә күз салырга, шуларны барлап, алдагы офыкларга омтылырга да адәм баласының тулы хокукы, хакы бар – әгәр дә барларлыгың булса, гомереңнең шул үтелгән этабында эз калдырган булсаң…

Мөсәгыйт Хәбибуллин китап сөючеләргә бик күп саллы әсәрләр бүләк итте. «Әйе, болар барысы да минем гомеремнең иҗат җимешләре, боларны мин тудырдым», – дип горурланып әйтә ала. Моны раслау өчен аның укучылар яратып һәм ябырылып укый торган өч дистәләп китап язып бастырганлыгын әйтү дә җитә. Аларның ике дистәләбе татар телендә, дистәгә якыны рус телендә. Ике китабы 2007 елда «Сказание за Казань» һәм «Хан Кубрат» исемнәре белән Софиядә болгар телендә дөнья күрде.

Әдипнең озын гомер юлында күпме искә алырлык хәлләр, вакыйгалар, борылышлар, үзгәрешләр булып үткән! Башка берәү булса, шул хәлләрнең чиреген генә күрсә дә, инде калын-калын автобиографик романнар язып бастырган булыр иде. Мөсәгыйт Хәбибуллиннан киләчәктә без аларын да көтеп калабыз. Әмма хәзергә аның татар прозасында сызган ап-ачык ике буразнасы күренеп тора: 1) үзәгенә замандашларыбыз образлары куелган реалистик хикәяләр, повестьлар, романнар; 2) татар халкының еракта калган тарихи сәхифәләрен яктырткан әсәрләр. Бүгенге көндә әдипнең иҗат төрәне тулысынча шушы буразналарның икенчесенә, ягъни тарихи темалар ягына авышканлыгын һәм менә нәкъ шушы өлкәдә каләменең дә аеруча нык танылганлыгын әйтеп узарга кирәк. Бу хәл әдипнең биографиясе һәм иҗтимагый вазгыятьнең мәгълүм үзгәрешләре белән дә тыгыз бәйләнгән.

Каләмен узган гасырның 50 нче елларында ук тибрәтә башлаган булса да, – мәсәлән, беренче хикәясен ул яшьләр җыентыгында 1951 елда бастыра – олы әдәбиятка урау юллар үтеп, зур тормыш тәҗрибәсе туплаганнан соң, 60 нчы еллар ахырында гына килә. 1969елда аның «Җиде юл чатында» исемле беренче повесте – китабы дөнья күрә. Инде гомер елларының дүртенче дистәсен түгәрәкләп килгәндә генә аның исеме язучы буларак әдәбият дөньясында танылды. Моңа артык гаҗәпләнәсе дә юк: язмыш кайберәүләргә әнә шулай, ашыкмый гына яшәргә, барысына да өлгерергә, сабыр гына зур эшләр майтарырга җай һәм мөмкинлекләр бирә. Бу шәхесне мин шундыйлардан, игелекле һәм олы максатына үз вакытында барып җитәргә өлгерә торган бәхетле затлардан дияр идем.

Мөсәгыйт Хәбибуллин Оренбург өлкәсенең Татарстан янәшәсендә урнашкан Абдуллин районындагы Габдрахман дигән авылда хәлле генә крестьяннардан саналган Мөдәррис һәм Мөнәвәрә гаиләсендә 1927 елның 25 декабрендә туа. Башлангыч белемне ул үз авылларындагы мәктәптә ала, аннан соң Татарстанның Баулы районында Яңа Шалты җидееллык мәктәбенә йөреп укый. Мөсәгыйт җиденче сыйныфны тәмамлаганда, Бөек Ватан сугышы башланып китә. Авылга каникулга кайткан малай колхоз эшенә тартыла: тракторчылар янында сукачы булып эшли. Ары таба аны язмыш Магнитогорск каласына алып килә. Ул анда һөнәр мәктәбендә укый, заводта эшли. Сәләтле, уңган, тырыш егетне профессиональ спортчылар да күреп алалар, тиз арада Мөсәгыйт шактый өметле хоккейчы һәм футболчы буларак таныла. Минемчә, булачак әдипнең әлеге шөгыле дә эзсез калмаган – кайчандыр спорт белән дус булуы бүгенге йөреш-торышында да чагыла шикелле.