Мөсәгыйт Хәбибуллин - Сайланма әсәрләр. Том 5. Сөембикә ханбикә һәм Иван Грозный. Айбиби / Избранные произведения. Том 5

– Җитешле яшәгәч, нигә соң зарланасың, кайтам дип кенәгинәнең җелеген корыткансың. Әйбәт, җитешле урын булгач, үзең генә торыр идең. Бурсык син, Васька, бурсык та бурсык, син дә бурсык. Хатының сагынгансыңдыр әле. Теге нидән тартып алган хатының. Чибәр хатының, Василий, чибәр. Тикмәгә генә кеше кулыннан тартып алмагансың икән. Күрдем дә таң калдым.

– Җитте, Мороз.

– Татарлар бик кырыс халык, рәнҗеттеләрме әллә? – дип мыгырданды исерә башлаган кенәз Мороз. – Ә үзләре без татарлар түгел дип баралар икән, имеш, алар борынгы төркиләр— болгарлар. Бәлкем, шулайдыр да. Бер дә татарга охшамаганнар. Кунакчыл, ихлас халык.

– Хак, кунакчыл, ихлас халык, Мороз. Ләкин усалга – усал, явызга – явыздыр. Без аларны рәнҗеттек, ил-җирләрен басып алдык, ясак салдырабыз, гаскәриләр җыябыз. Азмы күз яше, кан коелды.

– Теге яктан да, бу яктан да.

– Хак, теге яктан да, бу яктан да. Ләкин кем хакимлек итә Казанда?

– Җангали хан.

– Җангали ханны кем китереп куйды, кенәз Мороз?

– Син, син, кенәз Василий.

– Ләкин мин хаким була алмадым, кенәз Мороз. Хәер, төрлесе булгандыр, иллә ил башында түрә була алмадым. Ә менә сиңа ул килешеп торыр иде. Кыяфәтең дә килгән, рәвешең дә. Кем әле сиңа кенәз аты бирде?

– Сиңа биргән мәрхүм кенәз Василий III, Рәсәйнең иң олуг кенәзләреннән берсе, урыны оҗмахта булгыры. Оныта буламы ул хәлне?! Ливониядән сугышып кайткан гына идек, олуг кенәз баһадирларын Думага чакыртты һәм бөтен бояр алдында сиңа да, миңа да кенәз титулы бирде… Беләсеңме, шунда чак кына елап җибәрмәдем. Игелекле кеше иде, мәрхүм.

– Синең белән миңа игелекле, ә менә күпләрнең бер гаепсезгә башларын кистерде, берәүләрне бәкегә ташлатты, аюдан ботарлатты. Ярый, үлгән сыер сөтле була дигәндәй, бу сабый кенәз ниндирәк соң? Тыны-тавышы бармы, халык арасына чыгамы, күренәме, дим?

– Күргәнем булмады. Анасыннан аерылмый да бугай. Митрополит Даниилны читләштерделәр, калганы Хода кулында, – диде кенәз Мороз. – Сер итеп кенә әйтәм, Василий, мин янә бер җитди эш белән килдем бирегә. Билгелесе шул: хан Шаһгали энесе Җангали ханга хат язган. «Син Казаннан урысларны ку да мине үз яныңа дәш. Казанлылар белән берләшеп, урысларга каршы торырбыз. Василий III үлгәч, безгә урыслар арасында рәт-җай калмады, динебез кысалар, халкыбыз рәнҗетәләр», – дип әйтеп әйткән. – Кенәз Мороз ишек ягына карап алды, бармагын ирененә куйды. – Тсс, кенәз. Миңа бу хакта сиңа телдән генә әйтергә куштылар…

Василий кенәзнең тәмам башы түнгән иде: төшендә булдымы кичәге хәл, өнендәме? Чынлап та, кенәз Мороз аны алыштырырга килгәнме? Килгән хәлдә аны ни көтә? Нигә аңа Җангали хакында кисеп кенә әйтмәде?.. Бит иртәгә Казан халкының кузгалуы бар, анда инде шәфкать көтмә, бер кайный башласа казан, тиз генә туктатыйм димә. Кем-кем, кенәз Василий татар халкын белә иде, азатлык вә ирек дигәндә фани дөньядан да китәргә әзер. Өстәлдә сабый олан кенәзнең анасы җибәргән фәрман ята. Язуын кенәгинә язган, ә маңка булса да, тамганы кенәз кисәге үзе куйган. Ул, кенәз Василий, тиз арада Җангали ханны Мәскәүгә алып китәргә тиеш. Ә ул арада Казанда воевода булып кенәз Мороз калып торачак. Тик ничекләр, кайчан озатырга йә ничек үзе алып китәргә тиеш Җангали ханны кенәз Василий. Бу хакта фәрманда әйтелмәгән. Хәер, бу хәл кенәгинә эше түгел, аның эше боеру, ә Василий ул боерыкны карусыз үтәргә тиеш. Һәм ул аны таш яуса да үтәр, чөнки аның, кенәз Василийның, чынлап та илгә кайтасы килә. Илдә аның гаиләсе, гүзәл хатыны.

Кенәз Василий сикереп торды, айнып киткәндәй булды. Хәзер үк кузгалырга тиеш ул, хәзер үк, иртәгә соң булып куюы бар.

– Ясавыл!

Атылып ясавылы керде, аягүрә басты.

– Мин монда, кенәз.

– Миңа киенергә ярдәм ит! Һәм мине тыңла. Тыңлый-тыңлый киендер. Син хәзер татар киемнәрен киясең дә сарайга үтеп керәсең. Менә сиңа бер янчык акча, кирәксә, тагын берне бирәм. Ал. Акчаны кызганма. Син миңа Җангали ханның кайда икәнен бел. Бу – бер. Икенчедән, үзеңә иң якын ун кешең сайлап ал. Күп сөйләштермичә генә аларны татар киеменә киендер һәм тиз арада минем янга алып кил. Безгә бүген төнлә Җангали ханны урлап Мәскәүгә алып китәргә кирәк. Искәрдеңме?

– Баш өсте, кенәз. Барысы да син әйткәнчә булыр.

– Миңа әнә теге кылычны, ике хәнҗәрне бир. Бар, Хода сиңа изге юл юрасын. Миңа Җангали хан исән-имин кирәк, ясавыл. Ишетәсеңме, ясавыл, дим?!

– Мин аны таш астына качкан булса да табармын, кенәз.

– Әйтәм бит, табу гына аз. Безгә аны исән-имин Мәскәүгә алып кайтырга кирәк. Аннары Мороз кенәз белән сак бул. Аның бу хәлне белмәве хәерлерәк булыр. Инде, бар, юлыңда бул…