Мөсәгыйт Хәбибуллин - Сайланма әсәрләр. Том 5. Сөембикә ханбикә һәм Иван Грозный. Айбиби / Избранные произведения. Том 5

Сираҗи баш иде дә, аш өчен янә рәхмәт әйтеп, китеп барды.

Воевода Василий тәмам шомлана калды. Шик юк, шик калмады – калада фетнә оешып килә. Кенәгинә хаклы, барысы да Җангали ханнан – кара халыкка ирек бирде. Кара халык кузгалса – яман, тыям димә, буйсындырып тоту турында уйларга да түгел. Сафа Гәрәй чорында тотылган бер каракның уң кулын кискәннәр, диләр, йә булмаса айлар буена зинданда ипи-суда гына тотканнар, имеш. Хәзер исә болар юк, Җангали хан хәтта каракларның да кулларын чиште. Чат саен карак та юлбасар.

Кенәз торып басты, бавырчыны чакырды. Тиешле акчасын бирде дә кибетләр буйлап китте. Берара үтүгә, артына әйләнеп карады, курыкканга куш күрендеме, аның артыннан кемдер килә кебек иде. «Койрык» ны саташтыру вә адаштыру өчен ул иелә төшеп икенче якка чыкты һәм, Болак буена җитүгә кырт борылып, хан капкасына юнәлде. Әмма ун адым ясарга да өлгермәде, артыннан килгән берәүне аркасы белән тойды. Артына әйләнеп карамады, мәгәр түзмәде, кисәк туктады, итек кунычын тарткан итеп артка күз ташлады. Куа килүче «койрык» тиз генә кемнеңдер ачык капкасына кереп китте. Кенәз Василий бертын таптанып торды, ахыр җан-фәрманга хан капкасына таба йөгерде. Үтүче-сүтүчеләр аңа сәерсенеп карап калдылар. Хәтта берсе, әллә шаяртып, әллә чын-чынлап: «Тотыгыз үзен, тотыгыз!» – дип кычкырып калды.

Капкада торучы сакчы кенәзне танымый тордымы, аркылы төште, сөңгесен юнәлтте.

– Якын килмә, чәнчим! – дип ыслады.

– Мин бу, ахмак, кенәз Василий, – диде воевода, тынычлана төшеп. – Ал сөңгеңне, дивана…

Кенәз урысларның иң татлы сүзләре белән сүгенде, шул сүгенү сакчыга дәва булдымы, теге тәмам сүрелде, сөңгесен аяк янына куйды, гаепле кеше сыман аска карады.

– Узың, узың, кенәз, кичерә күр, танымадым, – диде.

– Хан сакчысы кая китте? – дип сорады кенәз Василий. Гадәттә, капкада ике сакчы торыр иде, урыстан да, татардан да.

– Ул үз йомышы белән китте, кенәз. Хәзер килә ул, – диде сакчы, каушый калып. Ул үз кенәзен тәмам таныган иде инде.

– Син дә үз йомышың белән киткәлисеңме?

– Китми кая барасың, кенәз. Һәркем…

Василий кенәз дәшмәде, ашыга-кабалана китеп барды. Ул әле ни чара кыласын белми иде, әмма күңелендә ниндидер уй-фикер туып килә иде инде. Өй капкасында торучы сакчыларына күтәрелеп тә карамыйча, Василий кенәз болдырга менде, өенә керде дә өс-башын чишенеп ташлады һәм, иске тиресен салган еландай, «уф!» дип, түмәргә утырды. Шуннан соң гына бавырчысын чакырды:

– Көмешкә керт әле!

Бавырчысы, аны көтеп кенә торган кебек, тирләп торган кувшин белән эчемлек, бер табак ит кертте. Василий кенәз эчемлекне кувшиннан гына күтәреп эчте дә, кирәгеннән артык кыскартылган сакалын сыпырып, уйлана калды. Иткә үрелде, бер калҗаны чәйни-чәйни, фикерен тупларга тырышты. Сүз дә юк, Казанда фетнә кузгалырга тора. Әмма буш кул белән генә ала алмаслар, бу хак. Аның кул астында менә дигән баһадир егетләр. Аннары кирмән эчендәге мылтыклар, туплар – барысы да аның сугышчылары кулында. Хак, тупчылар арасында татарлар да бар, ләкин Ходайкол углан аңа хыянәт итмәс, һәрхәлдә, кенәзгә ант-вәгъдәсе бар. Шул ук вакытта Җангали хан да, бөтенләй үк ахмак булмаса, кирмәндәге урысларны суярга әмер бирмәс, әйе, башы ике булмаса. Һәрхәлдә, хан әмереннән башка берәү дә урысларга ташланмас. Димәк, ике түрә аның яклы, кала ки Коләхмәт вәзир һәм Булат бәк Ширин. Болары да ышанычлы кешеләр, хыянәт итмәсләр. Тагын кем? Кем булсын – Йосыф бәк кызы Сөембикә һәм шәех Колшәриф. Менә кемнәр котыртачак каны кайнаган халыкны, менә кем коткысы фетнә кузгатачак. Әллә соң һичнигә карамый ханбикә белән шәехне кулга алып Мәскәүгә озатыргамы? Алай дисәң, сәүдәгәрләр генә түгел, кара халык та шундук баш калкытыр, диндарлар кубар, нугайлар телгә килер, Юныс бәк исә кылычка ук ябышыр.

Воевода Василий хәрби киемнәрен киде, ишекле-түрле йөренергә кереште. Шунда ишек шакыдылар, ясавылы керде:

– Кенәз, Мәскәүдән кенәз Мороз килеп төште, янында җансакчылары, сугышчылары.

– Яхшы, – диде кенәз Василий, ни куанырга, ни көенергә белми, чөнки кенәз Морозның Казанга килү максатын белми иде. Шуңа карамастан атылып чыгып каршы алыйм дип кузгалган гына иде, аяклары гүя идәнгә ябышты – туктап калды. Әүвәл килү сәбәбен ачыклыйсы итте. Кем җибәргән кенәзне? Иван Овчина-Телепнёв булса, димәк, аны алыштырырга иткәннәр. Бик хуш. Иллә акыл өйрәтергә, татарлар белән ничек идарә итәргә дип үгетләргә генә килгән булса – юк, ул аңа кул да бирмәс.

Ул арада бүлмәгә кенәз Мороз үзе килеп керде. Мәһабәт гәүдәле, ыспай, көр тавышлы.