Надзея Статкевіч - Папялішча

У камянічках купцы раскладвалі свой тавар для заможных пакупнікоў. Г эта рабілася, каб панам было "лягчэй дыхаць", бо халопы не наважваліся сюды заходзіць. Каля адной такой крамы з тканінай Зуліся спынілася і пачала разглядваць стужкі. Служка стаяла за ёй і чакала. Да іх падышоў купец з кіслым тварам і без аніякага імпэту.

— У які кошт гэтыя? — спытала шляхцянка, паказваючы на дзве, што выбрала.

Купец гэтак жа вяла адказаў.

— Ты смяешся, — здзівілася яна. — Гэта занадта для простых стужак!

— То няхай панначка да майго суседа падыдзе. У яго і танна, і тавар лепшы.

— А гузікі ў цябе ёсць?

Той пакруціў адмоўна галавой.

— Як то? Вунь жа ляжаць за рулонам.

— Гэта дрэнь. Не для вяльможнай тавар, — пачаў апраўдвацца гаспадар. — Прашу, няхай панначка паглядзіць у суседа.

Зуліся незадаволена фыркнула і выйшла на вуліцу, але яе спыніла служка.

— Панна, паслухай мяне. Сёння гэты купец не змог яшчэ нічога прадаць, таму так і гаварыў.

— Чаму ж на сябе нагаворваў?

— Тут благая прыкмета, калі першай нешта купіць жанчына. Таму пачакайце пакуль ён вунь з тым мешчанінам паразмаўляе, і той што-небудзь набудзе. Добры тавар у яго, не ідзіце да суседа.

Шляхцянка так і зрабіла. Калі яна зайшла ў краму ў другі раз, купец аж падскочыў, убачыўшы дзяўчыну.

— Ах, шаноўная, — вохкнуў ён, — як я рады!

Ён замахаў рукамі і вываліў перад ёй стужкі і гузікі.

— Выбірай, панначка.

Служка паглядзела на яго і плюнула, а Зуліся засмяялася і падышла бліжэй. Купіўшы ўсё, што хацела, яна выйшла з крамы і пачала распытваць старую.

— Адкуль ведаеш гэта?

— Што?

— Пра забабоны ў гандлі?

— А-а-а. Адным вухам дзесьці чула. І не такое яшчэ ёсць!

— Праўда?

— А то! Напрыклад, ніхто не купіць быдла, калі ў яго бок вышчыпаны, бо будзе хварэць. Яшчэ яно павінна прадавацца з пастронкам, а то ці весціся не будзе, ці здохне, каб іх. Ой, пані, вунь лаўка, туды таксама хацелі зайсці?

У краме было пуста, а каля расчыненых дзвярэй стаялі два купцы і размаўлялі паміж сабой.

— Пан нейкі не так даўно быў, — уздыхнуў адзін. — Сказаў паказаць сукно, а калі я адрэзаў кавалак, то пачаў прасіць, каб пазычыў.

— А ты? Няўжо згадзіўся?

— Не, зразумела. Дык ведаеш, што ён учыніў? Адразу схапіўся за шаблю!

Ён зноў уздыхнуў. Другі купец махнуў галавой і пагадзіўся:

— Шмат крыўды чыняць нам паны.

Раптам ён агледзеўся па баках і, прыглушыўшы голас, зашаптаў:

— Няма ў іх аніякай шкадобы і павагі да нас. Яны ж яснавяльможныя! Прыязджаюць на таргі, робяць, што ў галаву заскочыць! Купцоў і мяшчан за людзей не прызнаюць, а карчмароў за бараду шкуматаюць, стрэльбай і шабляй пагражаючы. Гора адно!

— Праўду кажаш. А чуў, што тры панічы, браты, дарэчы, на мінулым кірмашы паміж сабой нешта не падзялілі. Старэйшы малодшага застрэліў, а сярэдні за гэта на старэйшага паскардзіўся гродскаму енералу.

— Не па-хрысціянску то, на брата…

Другі кіўнуў.

— А ты думаў як? Кажуць, падстрэлілі цішком, у спіну.

— Во табе і вяльможныя…

Ён не дагаварыў, бо ўбачыў Зулісю. Абодва схіліліся ў паклоне і змоўклі, але панначка не захацела заход зіць і пайшла прэч адтуль. Служка здзівілася, не разумеючы, чаму гаспадыня перадумала купляць тканіну, але паслухмяна пацёглася следам.

Маёнтак Усевічаў быў невялікі. Каля галоўнага ўваходу месцілася стайня з вазоўнямі і лямус, а ў цэнтры падвор’я ўзвышаўся высокі слуп, да якога прывязвалі коней заезджыя госці. За гумнішчам месцілася некалькі хлявоў, і вяндлярня, якая стаяла асобна, бліжэй да студні. За ёй жа пачынаўся сад, які вёў да сажалкі, дзе разводзілі рыбу.

Дазнаўшыся пра прыезд Стэфана з госцем, уся дворня высыпала з людской, каб паглядзець хоць краем вока на паніча, які ўжо так доўга не з’яўляўся ў бацькоўскім кутку. Пані Ядвіга не хавала слёз, калі цалавала сына, жалілася на здароўе і ўсё баялася самлець на яго руках. Пан Ян слухаў словы вітання і задаволена лыпаў вачыма ды ўсміхаўся, круцячы левай рукой доўгія вусы. Стэфан першы падышоў да бацькі, паваліўся на калені перад ім і дакрануўся вуснамі да ботаў. Пасля падняўся і пацалаваў у жывот, руку і, калі збіраўся схіліцца да ілба, той не вытрымаў такога цырыманіялу і сам схапіў сына ў жалезныя абдымкі. Феліцыян таксама пацалаваў руку пану і схіліўся перад гаспадыняй, выслухаўшы іх шчырыя словы. Толькі пасля гэтага ён заўважыў, што з дзвярэй, не маючы адвагі выйсці насустрач, выглядаебялявая галоўка Стасі. Панначка, злавіўшы яго позірк, раптам пачырванела і хуценька зачыніла дзверы, а Феліцыян засмяяўся і спытаў: