Надзея Статкевіч - Папялішча

— Здаецца, гэта ўжо для цябе, Станіслаў.

Ён выкінуў паперу ды зарагатаў, не саромеючыся нікога з прысутных. Катажына адвярнулася і пайшла да кабінета. Цяпер усё было скончана. Вырашыўшы, што заўтра ж паедзе да бацькоў, шляхцянка загадала Глэсі абвесціць гэта гаспадару. Увечары ён сам з’явіўся да жонкі і не змог падняць галавы, каб паглядзець у вочы.

— Напішам "лісты расстання". Я больш не вярнуся сюды, але патрабую аддаць тое, што належыць мне па вене.

Станіслаў кіўнуў і выйшаў, а на наступны дзень яна загадала запрэгчы коней і без аніякага шкадавання пакінула сядзібу Жывіцкіх. Калі сані пад’ехалі да роднага маёнтка, яе сэрца радасна забілася ў грудзях. А як толькі вазніца спыніў коней, жанчына выскачыла і пабегла да брам. У доме было цёмна і ціха, быццам там усе вымерлі. Бацька сядзеў у сваім кабінеце ды глядзеў на полымя, калі дзверы адчыніліся і ў пакой увайшла Катажына. Ён уздыхнуў

— Заходзь.

Дачка падышла да яго і села каля ног, схіліўшы сваю галаву яму на калені.

— Тата, я стамілася.

— Ведаю.

Пан Юзаф пагладзіў яе па галаве.

— Ты не павінна быць такой, не трэба. Моцным заўсёды цяжка. Бачу, што даўно не плакала, а хавала ўсё ў сабе. Што гэта пад вачыма? Не ведаеш?

Яна, як маленькая, пакруціла галавой.

— Гэта нявыплаканыя слёзы, дачушка. Паплач, бо яны не дадаюць прыгажосці.

Тая не вытрымала і сапраўды заплакала, а бацька сумна спытаў:

— Ужо вырашыла, што будзеш далей рабіць?

— Пострыг прыму, — яна рашуча паглядзела на яго.

Як ні балюча было чуць тое, пан Юзаф уздыхнуў і адказаў:

— Гэта твой выбар.

Раніца была цудоўная. Промні сонца асыпалі горад боскім бласлаўленнем і сагравалі душы яго жыхароў. Мінулагодняе лісце клёну вецер шпурляў пад ногі нешматлікім мінакам, забыўшыся, што яшчэ хвіліну таму ашчадна збіраў і кружыў яго ў сваім дзікунскім танцы. Шляхцянка паспрабавала было адхінуцца, але жоўтае, аранжавае, чырвонае лісце пасыпалася на яе з нябёсаў.

Вузенькая вулачка Гародні вяла ад цэнтра ўглыб старых камянічак і халуп мяшчан. Смярдзела памыямі і тухлай капустай. На раскіданай саломе каля хаты цырульніка, бездапаможна лыпаючы зялёнымі вочкамі, мяўкала рудое кацянё. Зуліся схілілася над ім і паспрабавала пагладзіць. Тое не спужалася і нават само пасунулася да яе. Гэта здзівіла панначку, і дзяўчына ўзяла яго на рукі. Кацяня ўдзячна замурчэла, а шляхцянка пакрочыла далей. Вулачка пятляла, звівалася і зноў выпроствалася, але дзяўчына ішла, забыўшыся, і не заўважала на час. Раптам яна пачула чароўныя гукі дзвюх скрыпак. Дзіўная мелодыя, якую стваралі два сэрцы, заваражыла паненку і прымусіла яе спыніцца. Напачатку музыка гучала ціха, пасля набірала моц ды зноў сціхала, час ад часу перарываючыся, быццам бы на ўздыху.

— Я так даўно хацеў табе сказаць, — пачала адна скрыпка. — Я кахаю цябе…

— І я цябе кахаю, — загаварыла другая.

Ноткі першай скрыпкі сталі мажорнымі:

— Праўда?! Гэта і ёсць шчасце, любая. Няўжо так змагу называць цябе!

— Праўда!

Другая скрыпка засмяялася і працягвала зноў:

— А ведаеш, ноччу…

Яна не паспела скончыць, бо другая перахапіла яе словы і мякка запела:

— …бачу сон, а ў ім ты мне ўсміхаешся.

— О, гэта так. Я заўсёды прыгадваю гэта, калі днём бачу цябе і…

— …я хачу…

— …сказаць табе…

— Любы!

— Любая!

— Я цябе кахаю, — загучала суладна, гучна, радасна, шчасліва.

Зуліся сумна ўсміхнулася і падумала: "Наіўныя. Яны яшчэ не ведаюць, што такое жыццё, не разумеюць, з чым давядзецца сутыкнуцца іх пачуццям… Але можа… Дай Бог!" Вулачка бегла далей, клікала за сабой, і шляхцянка паволі крочыла, напяваючы сабе пад нос ціхую мелодыю. Старая служка, якая цягнулася ззаду, пачала незадаволена буркатаць:

— Пані, досыць ужо. Не паспеем жа на таргі.

Зуліся павярнулася да яе і кіўнула:

— Зараз пойдзем. Вось пагляджу на горад, тады і вернемся.

Служка нешта сказала сабе пад нос, але пярэчыць гаспадыні не стала. Яны блукалі па Гародні яшчэ доўга, пакуль нарэшце панначка спынілася і павярнулася да халопкі.

— Усё, хадзем да гандлёвых радоў.

Таргі праходзілі адзін раз на тыдні і, канечне, не збіралі столькі народу, як кірмашы. Калісьці іх рабілі найчасцей перад набажэнствам у нядзелю альбо крыху пазней пасля яго. Толькі гэта выклікала незадавальненне клерыкаў, таму ў Гародні, як і ў большасці гарадоў Рэчы Паспалітай, іх тэрмін перанеслі на іншыя дні — панядзелак, аўторак ці сераду. Таргі адбываліся на гандлёвай плошчы, але і на ўзбочных вуліцах можна было пабачыць сялян, якія прадавалі з вазоў прывезенае збожжа ці гародніну. На ўскрайку вясковыя цёткі трымалі ў кошыках малако, свойскую птушку, мёд, воск і сушаныя грыбы. За горадам жа на вызначаным месцы прадавалі быдла.