Генрык Сянкевіч - Quo Vadis

Прыгадваючы гэта на цвярозую галаву, адчуваў яшчэ гнеў. Але днём пазней Хрызатэміс, відаць забыўшыся аб знявазе, адведала яго дома і забрала зноў на вія-Апія дзеля шпацыру, потым была ў яго на вячэры, падчас якое прызналася, што не толькі Пятроні, але й лютніст ягоны знудзялі ўжо ёй даўно і што сэрца ейнае вольнае. Праз тыдзень хадзілі разам, але зносіны не абяцалі трываласці.

Хоць ад здарэння з фалернам імя Лігіі не было ані разу прыгадвана, Вініць усё ж такі не мог абараніцца ад думак пра яе. Меў заўсёды ўражанне, быццам вочы ейныя глядзяць на яго, і ўражанне гэтае праймала яго трывогай. Крывіўся сам на сябе, не мог, аднак, збыць жаласнае думкі: быццам крыўдзіць яе. Па першай сцэне зайздрасці, якую Хрызатэміс паказала з прычыны дзвёх купленых сірыйскіх дзяўчат, прагнаў яе грубіянскім спосабам. Не перастаў, праўда, адразу нурацца ў распуснай раскошы, рабіў гэта быццам на злосць Лігіі, але ў канцы агледзеўся, што думка аб ёй не адступае ад яго ані на хвіліну, што гэта яна выклікае так благія, як і добрыя ўчынкі ды што сапраўды апрача яе нічога на свеце яго не цікавіць. Апанавалі яго гідлівасць і знямога. Раскоша яму абрыдла, пакідаючы па сабе копаць згрызотаў. Называў сябе ў думцы нягоднікам, дзівячыся, чаму даўней прымаў за добрае ўсё, што яму дагаджала. Урэшце, згубіў пачуццё свабоды, самапэўнасці, паддаўся немарасці, з якое не магла яго абудзіць нат думка аб прыездзе цэзара. Нічога ўжо яго цяпер не цікавіла, а нат да Пятронія не выбраўся аж датуль, пакуль той сам не прыслаў па яго сваёй лектыкі.

Пры спатканні, нягледзячы на радаснае прывітанне, адказваў на пытанні з нехаццю, аж пакуль доўга хаваныя пачуцці і думкі не выбухнулі ды не паплылі з вуснаў разліўною ракою слоў. Яшчэ раз расказаў падрабязна гісторыю сваіх пошукаў Лігіі ды побыту між хрысціянамі, усё, што там бачыў і чуў, усё, што яму праходзіла праз голаў і сэрца, і ўрэшце пачаў наракаць, што патануў у хаосе, які глынуў ягоную спакойнасць, здольнасці ўсякага разумнага дазнання. Вось жа нішто яго не цікавіць, нішто не смакуе, не ведае, чаго пільнавацца і як паступаць. Гатовы аддаваць пашану Хрысту і пераследваць Яго. Разумее высокую вартасць навукі Ягонай і чуе адначасна непакананую гідзь. Упрытамняе сабе, што хоць бы й асягнуў Лігію, дык не здабудзе яе цэлае, бо мусіцьме дзяліцца ёю з Хрыстом. Жыццё ягонае не ёсць жыццём, бо без надзеі, без заўтра, без веры ў шчасце, а навакол атуляе яго цемра, выхаду з якое шукае вобмацкам ды не можа знайсці.

Пятроні задуменна глядзеў падчас спавядання на зменены твар Вініція, на рукі, якія, гаворачы, выцягаў перад сабою, казаў бы сапраўды шукаў дарогі перад сабою ў цемры. Нараз устаў і, падыйшоўшы да Вініція, пачаў разгортваць пальцамі яму валасы над вухам.

— Ці ведаеш, — спытаў, — што маеш сівыя валасы над вухам?

— Можа быць, — адказаў Вініць, — не дзівіцімуся, калі незабаўна і ўсе мне збялеюць.

Замоўклі. Пятроні быў чалавек разумны і не раз задумоўваўся над людскою душою ды жыццём. Наагул жыццё ў гэным свеце, у якім абодва жылі, магло звонку выглядаць шчаслівым або нешчаслівым, але ўнутры бывала спакойнае. Як пярун ці землятрус маглі збурыць святыню, так няшчасце магло збурыць жыццё, само ў сабе, аднак, складалася яно з простых і гарманійных лініяў, вольных ад усялякае блытаніны. Тым часам што іншае было ў словах Вініція, і Пятроні першы раз убачыў нізку духовых вузлоў, якіх ніхто да гэтых пор не разблытваў. Быў настолькі разумным, што адчуваў іх важнасць, але пры цэлай сваёй хуткасці не ўмеў нічога на дадзеныя пытанні адказаць і ўрэшце пасля доўгага маўчання адазваўся: — Гэта хіба чараўство.

— І я так думаў, — адказаў Вініць. — Не раз выдавалася мне, што ачараваў нас нехта абаіх.

— Ну а каб ты, — кажа Пятроні, — звярнуўся, напрыклад, да святароў Сэрапіса. Бессумніўна, ёсць між імі, як наагул між святарамі, многа мантачоў, але ёсць, аднак, такія, што зглыбілі дзіўныя тайніцы.

Але гаварыў гэта з тонам няпэўнасці і несувернасці, сам адчуваў, як ягоная рада можа выдавацца марнай і нат смешнай. Вініць паціраў сабе лоб і гаварыў: — Чары!.. Бачыў я чараўнікоў, якія заклікалі падземных нязнаных моцаў для зыску або для помсты над ворагамі. Але хрысціяне жывуць убога, прабачаюць ворагам, навучаюць пакоры, сумленнасці й міласэрнасці, што ім тады за карысць з чараўства, нашто яно ім?..

Пятронія ўздымала гнеўнасць, што розум ягоны не можа знайсці адказу, не хочучы, аднак, да таго сазнавацца, адказаў абы адказаць: — Гэта новая сэкта… І цераз момант дадаў: — На боскую валадарку пафійскіх гаёў, як гэта ўсё псуе жыццё! Ты выказваеш подзіў да іхняй дабрыні і цноты, а я табе кажу, што гэта дрэнныя людзі, гэта непрыяцелі жыцця, як хвароба, як смерць самая. Даволі маем іх і так! Не хапала нам яшчэ хрысціян! Злічы толькі: хваробы, цэзар, Тыгэлін, цэзарава паэзія, шаўцы, правячыя патомкамі даўных квірытаў, вызвольнікі, што засядаюць у сенаце. На Кастара! Даволі гэнага! Гэна пагубная й абрыдлая сэкта! Ці ты спрабаваў крыху атрахнуцца ад гэных цёмных мараў і засмакаваць жыцця?