Генрык Сянкевіч - Quo Vadis

Напярэдадні нашае апошняе разлукі пазнаў я дзіўнага чалавека, нейкага Паўла з Тарсу, які гутарыў са мною аб Хрысце і ягонай навуцы, гаварыў так магутна, што здавалася, кожнае слова міма волі прамоўцы ў пыл крышыць усе падставы нашага свету. Той самы чалавек адведваў мяне і дома і казаў мне: «Як Бог адкрые табе вочы на святло і здыме з іх бяльмо так, як зняў бяльмо з маіх, тагды адчуеш, што паступіла слушна, і тады, можа, яе знайдзеш». І вось ламлю голаў над гэнымі словамі, як бы іх чуў ад пытыі ў Дэльфах. Часамі здаецца мне, як бы штось ужо зразумеў. Яны любяць людзей, але ненавідзяць нашага жыцця, нашых багоў і… нашых праступкаў, дык яна, знача, збегла ад мяне, як ад чалавека, жывучага ў гэным свеце, з якім мусіла б дзяліць жыццё, уважанае праз хрысціян за нягоднае. Скажаш мо: калі магла мяне адапхнуць, дык не патрабавала ўцякаць. А калі яна мяне кахае? Тады, знача, уцекла ад кахання. На ўспамін аб гэтым хочацца выслаць нявольнікаў ува ўсе завулкі Рыму і загадаць ім, каб гукалі па хатах: «Вярніся, Лігія!» Але не ў змозе я ўцяміць, чаму яна гэта зрабіла. Я ж бы ёй не забараняў верыць у ейнага Хрыстуса, і сам паставіў бы Яму алтар у атрыюме. Што мне шкодзіў бы адзін новы Бог болей? І чаму б не верыць у яго мне, што не надта веру ў старых? Ведаю напэўна, што хрысціяне ніколі не лгуць, а цвердзяць, што ўваскрос! Чалавек жа гэтага не мог бы зрабіць. Той Павал з Тарсу, які ёсць рымскім грамадзянінам і які, як жыд, ведае старыя гебрайскія кнігі, казаў мне, што прыйсце Хрыста было запавешчана прарокамі перад тысячамі гадоў. Усё гэта рэчы незвычайныя, але ці ж незвычайнасць не акружае нас з усіх бакоў? Адыж не перасталі яшчэ расказваць і аб Апалонію з Тыяны.

Цверджанне Паўла, што няма цэлае грамады багоў, а ёсць толькі адзін, выдаецца мне талковым. Дык жа й Сэнэка тае самае думкі ды многія ягоныя папярэднікі. Хрыстус жыў, даў сябе ўкрыжаваць дзеля збаўлення ўсяго свету і ўваскрос.

Усё гэта зусім магчыма, дык чаму б не паставіць Яму алтара так, як, напрыклад, Сэрапісу? Не цяжка мне было адрачыся й іншых багоў, бо кожны разумнейшы чалавек і так у іх не верыць. Але здаецца, што гэтага ўсяго яшчэ для хрысціян мала. Мала аддаць шанаванне Хрысту, трэ яшчэ жыць паводле ягонай навукі; і тут вось затрымоўваемся, бы над берагам шырокага мора, якое прапануюць табе перайсці пехатою. Каб і абяцаў ім гэта, самі б чулі, што гэта пустаслоўе. Павал сказаў мне гэта адкрыта. Табе ж ведама, як я кахаю Лігію, і ведама, што ўсё гатовы для яе зрабіць. Адыж не мог бы нат на жаданне ейнае падняць на руках Сорактэ ці Везувій, ані змясціць у прыгаршчах Тразымэнскага возера, ані змяніць вачэй маіх з чорных на блакітныя, як вочы лігаў. Калі б дамагалася гэтага, хацеў бы, але ж гэта неўмагату мне. Я не філязоф, але ж і не такі ўжо дурны, як табе мо не раз здаецца. Вось жа скажу табе: не ведаю, як хрысціяне даюць сабе раду ў жыцці, але ведаю, што там кончыцца Рым і ягонае ўладства, дзе зачынаецца іхняя навука, канчаецца розніца між пераможнікамі й пераможанымі, багатымі й беднымі, панамі й нявольнікамі, канчаецца цэзар, права і цэлы парадак свету, а замест гэнага ўсяго прыходзіць Хрыстус і нейкая міласэрнасць, дагэтуль нязнаная, і нейкая дабрыня, нясвомая людскім і нашым рымскім інстынктам. Мяне, праўду кажучы, Лігія больш цікавіць, чым цэлы Рым з ягоным панаваннем, і хай бы хоць свет заваліўся, абы толькі магчыма было мець яе ў сваім доме. Але гэта іншая рэч. Для іх, для хрысціян, мала слоўнае згоды, трэба яшчэ пачуваць, што так ёсць добра, а не інакш. А я — багі мне сведкамі! — не магу. Ці кеміш, што гэта значыць? Нешта ў душы маёй уздрыгаецца на гэтую навуку, і хоць бы вусны мае яе славілі, хоць бы прынаравіўся да яе ды ейных прынцыпаў, розум і душа падказвацімуць мне, што гэта раблю толькі дзеля кахання, для Лігіі, каб не яна, дык усё гэта было б мне агідным. І надзіва, такі Павал з Тарсу гэта разумее. Разумее міма цэлае свае прастаты і нізкага паходжання таксама і той стары тэўрг, старшыня іхні, Пётр, вучань Хрыстовы. І ведаеш, што робяць?

Моляцца за мяне, просяць для мяне нечага, што называецца ласкай, а на мяне выходзіць толькі неспакой і штораз большая туга па Лігіі.

Здэцца ж я пісаў табе, што яна адыйшла ўкрадкам, але, адыходзячы, пакінула мне крыж, які сама звязала з галінак букшпану. Я, прачнуўшыся, знайшоў яго пры ложы. Маю цяпер яго ў лярарыюме, і сам не магу ўцяміць, што мяне так да яго цягне, як бы ў ім было штось боскае, пачуваю да яго і страх і павагу. Цаню яго, бо ейныя рукі яго вязалі, але ненавіджу, бо ён нас разлучае.