Генрык Сянкевіч - Quo Vadis

— Спрабаваў, — адказвае Вініць.

Пятроні разрагатаўся й кажа: — Ах ты, здраднік! Нявольнікі хутка разносяць весткі: адбіў ад мяне Хрызатэміс!

Вініць махнуў з нясмакам рукою.

— А ўсё ж дзякую табе, — гаварыў далей Пятроні. — Пашлю ёй пару чаравікаў, нашываных перламі; у маім любоўным лексіконе азначаціме гэта: «Адыйдзі». Маю перад табою доўг падвойнае ўдзячнасці: раз за тое, што не прыняў Эўніку, а другі — што выбавіў мяне ад Хрызатэміс. Паслухай мяне: бачыш перад сабою чалавека, які ўставаў рана, купаўся, банкетаваў, цешыўся з Хрызатэміс, пісаў сатыры, а нат часамі прозу пераплятаў вершамі, але каторы нудзіўся, як цэзар, і часта не ўмеў абараняцца ад пасумных думак. А ці ведаеш, чаму так было? Таму што я шукаў далёка тое, што было блізка… Жанчына-красуня заўсёды варта столькі, колькі сама важыць, але жанчына, якая пры тым кахае, папросту не мае цаны. Таго не купіш за ўсе скарбы Вярэса. А цяпер вось заўсёды кажу сабе так: напаўняю жыццё шчасцем, як чару найлепшым віном, якім абдарыла нас зямля, і п’ю, пакуль не змярцвее рука ды не збялеюць вусны. Што будзе далей, не дбаю. Вось мая найнавейшая філязофія.

— Ты ж прызнаваў яе заўсёды, нічога тут новага!

— Ёсць у ёй змест, якога не было раней.

Сказаўшы гэта, заклікаў Эўніку, якая ўвайшла ў белых строях, залатавалосая, не нявольніца ўжо даўняя, але моў багіня кахання і шчасця. Ён разняў перад ёю рукі і кліча: — Хадзі!

Прыбегла да яго і, сеўшы на каленях, апляла рукамі яму шыю, злажыла галованьку на грудзях. Вініць бачыў, як паволі ружавелі ейныя шчокі, як кунежыліся вочы. Разам у такой позе тварылі чароўную любоўную групу шчаслівых. Пятроні сягнуў рукою да плыткае вазы, стаяўшае на стале вобак, і, загарнуўшы цэлую жменю фіялак, пачаў абсыпаць імі голаў, грудзі й столу Эўнікі, пасля абсунуў туніку з ейных плечукоў і кажа: — Шчаслівы той, хто так, як я, знайшоў каханне, заварожанае ў такія формы… Часамі здаецца мне, што з нас двое багоў… Ну глянь ты сам: ці Праксытэлес, ці Мірон, ці Скопас або Лізыпас стварылі калі цудаўнейшыя лініі? Ці на Паросе або Пантэліконе існуе падобны мармур, цёплы, ружовы, закаханы? Ёсць людзі, што выцалоўваюць берагі вазаў, але я лепш буду шукаць раскошы там, дзе яе сапраўды можна знайсці.

Вымавіўшы гэта, пачаў вадзіць вуснамі па ейных плечукох і шыі, аж дрыготы яе спанавалі, то зачыняла, то адчыняла вочы, поўныя нявыказанае раскошы.

Пятроні па хвіліне падняў стройную галаву і, звярнуўшыся да Вініція, сказаў: — А цяпер падумай, чым ёсць у параўнанні з гэтым твае хрысціяне? І, калі не ўяўляеш розніцы, ідзі сабе да іх… Думаю, гэтае відовішча цябе вылечыць.

Пах кветак, напаўняючы залю, казытаў ноздры Вініція; ён збялеў; каб мог вадзіць так вуснамі па целе Лігіі, была б гэта хіба нейкая святакрадская раскоша, так магутная, што пасля хай бы сабе праваліўся ўвесь свет. Але, прызвычаены ўжо да самааналізу, змеркаваўся, што ў ім дзеецца: і ў гэнай хвіліне думае пра Лігію, толькі пра яе.

— Эўніка, — звяртаецца далікатна Пятроні, — загадай нам, боская мая, прыгатаваць вянкі на галовы ды снеданне.

Як яна пайшла, адзываецца да Вініція: — Маніўся яе вызваліць, а яна ведаеш, што адказала? «Лепей быць тваёй нявольніцай, чым жонкаю цэзара». І не згадзілася. Тады я даў ёй волю міма ведама. Прэтор зрабіў гэта мне так, што непатрэбная была ейная прысутнасць. Яна не ведае аб гэтым, як і не ведае аб тым, што ўсе мае каштоўнасці, за вынікам гэм, ёй належацімуць па маёй смерці.

Тое сказаўшы, устаў, прашпацыраваўся па залі і цягнуў далей: — Каханне пераіншвае адных больш, другіх менш, але пераіншыла й мяне. Калісь раскашаваўся я пахам вервены, а цяпер, калі Эўніка жадае фіялкі, і я палюбіў іх, і вось цэлую вясну дыхаем толькі фіялкамі.

Тут затрымаўся перад Вініціем і выгаворвае яму: — А ты заўсёды гонішся за нардам?

— Адкасніся! — бароніцца юнак.

— Я хацеў, каб ты прыгледзеўся Эўнікі, і кажу табе аб ёй таму, што мо і ты шукаеш далёка таго, што ёсць блізка. Можа, і да цябе рвецца дзе ў тваіх нявольніцкіх кубікулах сэрца вернае і шчырае. Прылажы гэткі бальзам да сваіх ран. Кажаш, Лігія кахае цябе? Быць можа! Але што ж гэта за каханне, якое цябе выракаецца?

Ці гэта не абазначае, што ня ёсць моцнае? Не, мілы, Лігія — гэта не Эўніка.

На гэта Вініць: — Усё гэта адна толькі пакута. Бачыў цябе, цалуючага Эўніку, і думалася тады мне: от каб мне так Лігія адкрыла сваю фігуру, дык праваліся ты пасля гэтага ўсё на свеце скрозь зямлю! Але сам толькі ўспамін пра гэта ўзняў жах ува мне так, як бы нераўнуючы памыкнуўся на вясталку або намагаўся зняславіць боства… Так, Лігія — гэта не Эўніка, толькі я йначай разумею гэтую розніцу, чым ты. Табе каханне змяніла ноздры, і прагнеш фіялкаў, не вервену, а мне змяніла душу, дык, міма майго гора, кахаю Лігію такою, як ёсць, не хачу такое, як іншыя.