Генрык Сянкевіч - Quo Vadis

Як жа браць на сумленне новы грэх, новую абразу Баранка?

— На суд няма часу, мой сыне, — вырашыў Хілон, — бо здраднік проста з Острыянума пойдзе да цэзара ў Анцыюм або схаваецца ў таго патрыцыя, якому служыць; даю вось табе знак, па забойстве Глаўка пакажаш яго ці біскупу, ці Вялікаму Апосталу, а яны багаславіцімуць твой учынак.

Сказаўшы гэта, дастаў грашавік, выскраб нажом на сэстэрцыі знак крыжа і аддаў яго работніку.

— Во прысуд на Глаўка і знак табе. Пакажы толькі, зрабіўшы сваё, біскупу, дык адпусціць табе і гэтае і тамтыя забойствы.

Работнік выцягнуў руку, але, успомніўшы надта яшчэ свежае папярэдняе забойства, жахнуўся, небарака.

— Ойча, — адазваўся, быццам молячы, — няўжо бярэш на сваё сумленне гэты ўчынак, няўжо сам ты чуў Глаўка, як прадаваў братоў?

Хілон скеміў, што трэ даць нейкія доказы, выказаць якія-небудзь прозвішчы, інакш бо ў душу асілка залезе сумніў. І нараз прыдатная думка мігнула ў галаве.

— Слухай, Урбан, — кажа, — я жыву ў Карынце, але родам я з Кос, і тут, у Рыме, вучу Хрыстоваю навукаю адну служніцу з маіх старон, якая завецца Эўніка. Служыць яна як вестыпліка ў аднаго цэзаравага прыяцеля, нейкага Пятронія. Вось жа ў адным доме чуў я, як Глаўк падручаўся выдаць усіх хрысціян дый апрача таго абяцаў іншаму цэзараваму завушніку, Вініцію, знайсці яму між хрысціянамі дзяўчыну… Тут замоўк і глянуў, здзіўлены, на жарнамола, у якога вочы загарэліся раптам бы ў звера, а твар нахмурыўся дзікім гневам і злосцю.

— Што табе? — спытаў сопалаху.

— Нічога, ойча. Заб’ю Глаўка ўзаўтра!..

Грэк змоўк, пасля, узяўшы за плячо рабачая, адвярнуў яго на бляск месяца ды пачаў уважна прыглядацца. Відавочна сумняваўся ў душы, ці выцягваць ад яго болей, ці задаволіцца тым, што выдабыў. У канцы свомая асцярожлівасць перамагла. Уздыхнуў глыбока раз і другі ды, палажыўшы зноў далонь на галаве асілка, спытаў важным дабітным голасам: — Табе на хросце далі імя Урбан?

— Так, ойча.

— Ну дык pax табе, Урбанка!

Пятроні да Вініція: «Дрэнна з табою, carissime! Венус, мабыць, скаламуціла ў табе почувы, адабрала розум, памяць і дар думкі аб усім, што ня ёсць каханнем. Прачытаеш калісь свой адказ на мой ліст, а дзівіцімешся, як твой розум ахаладзеў цяперака да ўсяго, што ня ёсць Лігіяй, як ён повен яе, ля яе безустанку снуе, моў той каршун над здабычаю. На Палукса! Шукай яе хутчэй, бо інакш, калі агонь цябе не стравіць на попел, зменішся ў егіпскага сфінкса, што, закахаўшыся, як кажуць, у блядую Ізіс, аглох на ўсё сабе, спрыкрыў і чакае толькі ночы, каб углядацца ў каханку каменнымі вачыма.

Абягай сабе вечарамі горад, пераапрануўшыся, учашчай нат разам з сваім філёзафам да хрысціянскіх малельняў. Усё, што родзіць надзею ды запаўняе час, годнае пахвалы. Але, у імя мае прыязні, зрабі адну рэч: той Урсус, нявольнік Лігіі, мабыць, незвычайнае сілы чалавек, дык наймі Кратона ды шукайце ўтрох. Так будзе беспячней ды разумней. Хрысціяне, калі да іх належаць Пампонія Грэцына ды Лігія, не такія хіба разбойнікі, як гэта ўсім здаецца, паказалі аднак, адбіраючы Лігію, што ў абароне авечак свайго статку не жартуюць. Як знойдзеш Лігію, то ж напэўна захочаш яе забраць з сабою, а ці ж даканаеш гэта з самым толькі Хіланідам? А Кратон дасць рады, хоць бы яе бараніла дзесяцёх такіх Урсусаў. Не дайся Хілону смактаць, але Кратону грошай не шкадуй. Ад усіх радаў, якія магу табе пераслаць, гэта найлепшая.

Тут пакінулі ўжо гаварыць аб малой аўгусце ды аб чарах, ад якіх быццам яна памерла. Прыгадвае йшчэ часамі аб іх Папея, але думка цэзара занята цяпер чым іншым; а калі праўда, што аўгусцейшая дзіва пры новай надзеі, дык і ў ёй хутка сумныя ўспаміны пагаснуць бясследна. Мы ўжо колькінаццаць дзён у Неаполісе, а вярней у Байя. Калі б ты здольны быў аб чым-небудзь думаць, дык рэха нашага тут побыту мусіла б дайсці й да цябе, у цэлым Рыме хіба ж аб чым іншым ніхто й не гаворыць. Дык вось, прыехалі мы проста да Байя, дзе апанавалі нас перш-наперш згрызоты сумлення. І ці ведаеш, да чаго Агенабарбус ужо дайшоў? З агіднага забойства маці робіць сабе тэмы для сваіх вершаў ды блазноцка-трагічных сцэнаў. Даўней баязлівасць выклікала сапраўдныя згрызоты, цяпер жа, калі пераканаўся, што свет і па-даўнаму застаўся пад яго нагамі, а ніводзін бог не даканаў над ім помсты, крывіць з сябе пакутніка, каб расчуліць, бач, да сябе людзей. Часам зрываецца ноччу ды крычыць, быццам яго мучыць Фурыя, будзіць нас, палахліва аглядаецца, робіць позу камедыянта, гуляючага ролю Орэста, і то марнага камедыянта, дэкламуе грэцкія вершы і цікуе, ці з яго дзівімся. А мы, ведама, дзівімся! І замест крыкнуць яму: «Пайшоў спаць, блазне!» — настройваемся на тон трагедыі ды ратуем вялікага мастака ад Фурыі.