Генрык Сянкевіч - Quo Vadis

На Кастора! Дайшла да цябе, можа, хоць вестка аб выступленні ў Неапалісе? Сагналі ўсіх грэцкіх валындаў з Неапалісу і ваколіцаў, яны так засмуродзілі арэну потам і часныкам, што нельга было вытрымаць у першых радох з аўгустыянамі, я дзякаваў багом, што быў з Рудабародым за сцэнай. І ці паверыш, ён баяўся, сапраўды баяўся! Хапаў маю руку і прыкладаў сабе да ўстрывожанага сэрца. Ледзьве зяхаў, а перад выступам быў белы, моў пергамін, на лбе відаць былі кроплі поту. Адыж ведаў, што па ўсіх радох сядзяць напагатове прэторыяне з кіямі, якімі мелі «красаць» зацікаўленне. Але патрэбы не было. Ніводзін хіба статак малпаў з ваколіцаў Картагіны не патрапіць так выць, як выла тая галіта. Кажу табе, смурод часныку даходзіў аж да сцэны. А Нэрон кланяўся, хапаўся за сэрца, пасылаў цалункі і плакаў. Пасля прыбег да нас, чакаючых за сцэнай, як ап’янелы, самахвалячыся: «Што ж значаць усе мае трыўмфы ў параўнанні з гэтым?!» А там голь усцяж выла і плакала, ведаючы, што выплясквае сабе ласку, дарункі, бяседу, латарэйныя білеты ды новыя відовішчы цэзара-блазна. Я ім нат і не дзіўлюся, што пляскалі, бо таго дагэтуль не бачылі. А ён захапляўся: «Вось што значаць грэкі!» І здаецца мне, што ад гэтае пары нянавісць яго да Рыму яшчэ паглыбілася. Сваім парадкам у Рым выслалі адмысловых рассыльных з дакладам аб трыўмфе, дык спадзяемся ў гэтых днях гратуляцыі сенату. Зараз пасля першага выступлення Нэрона здарылася тутака дзіўнае здарэнне. Нагла заваліўся тэатр, на шчасце як выйшлі ўжо людзі. Быў я на мейсцы здарэння і не бачыў, каб каго даставалі з-пад румовішчаў. Многія нат з грэкаў талкуюць гэта як гнеў багоў, якія быццам маюць у відавочнай апецы ягоны спеў і аўдыторыю. З тае прычыны ахвяры па ўсіх святынях падзячаныя, а яму заахвота адведаць Ахайю. Анагдай казаў мне, аднак, што баіцца, бо што на гэта скажа рымская публіка ды ці не ўзбурыцца адсутнасцяй ягонай, адсутнасцяй збожжа й ігрышчаў.

Едзем таксама і да Бэнэвэнту падзіўляць шавецкія раскошы Ватынія, адтуль пад апекай боскіх братоў Алены — у Грэцыю. У сабе самым зацеміў я адну рэч: між шалёнымі становішся шалёным, а прынамсь пачынае смакаваць шалы-балы. Грэцыя і падарожжа з тысячамі цытраў, нейкі трыўмфальны карагод Бакха сярод увенчаных міртовай зеленню, вінаградавым лісцем німфаў і бахантак, вазы з запрэжанымі тыгрысамі, краскі, тырсы, вянкі, воклічы «эвоэ!», музыка, паэзія й воплескі Гэлады, усё гэта добрае, але мы тут гадуем яшчэ смялейшыя замыслы. Нам заманілася стварыць нейкую байковую дзяржаву пальмаў, сонца, паэзіі ды ператворанае рэчаіснасці, ператворанага ў раскошу жыцця. Нам хочацца забыць пра Рым, а цэнтр свету ўфундаваць недзе між Грэцыяй, Азіяй і Егіптам, жыць жыццём не людскім, але жыццём багоў, не ведаць будзёншчыны, блукацца ў залатых галярэях у цяні пурпуровых вятругаў па Архіпелагу, быць Апалонам, Озырысам і Баалем у аднэй асобе, ружавець моў зараніца, сонцам залаціцца, месяцам серабрыцца, валадарыць, пяяць і сніць… І ці паверыш, я, што маю яшчэ на сэстэрцыю рассудку, а на аса толку, паддаюся гэным фантазіям-мроям. Паддаюся таму, што, калі гэта ўсё немагчымае, дык прынамсі велізарнае й незвычайнае… Такая байковая імперыя сном калісь патомкам нашым выдавалася б. Паколькі Венус не прыбярэцца ў постаць Лігіі або хоць такое нявольніцы, як Эўніка, ды паколькі не прыхарошыць яго мастацтва, дык жыццё само ёсць нікчэмным, пустым і часта мае аблічча малпы. Але Рудабароды не ажыццёвіць сваіх помыслаў хоць бы й дзеля таго, што ў той байковай дзяржаве паэзіі і Ўсходу не павінна быць мейсца на здраду, подласць і смерць, а ў ім пад відам паэта сядзіць марны камедыянт, дурнаваты фурман і нікчэмны тыран. Душым людзей, калі нам чым-небудзь заваджаюць. Бедны Таркват Сыланус ёсць ужо ценем. Падрэзаў сабе жылы перад некалькімі днямі. Лекан і Ліцыній прымаюць кансулат са страхам, стары Тразэй не пазбегне смерці, бо смее быць чэсным. Тыгэлін і дагэтуль не можа выстарацца для мяне загаду, каб падрэзаў сабе жылы.

Я, бач, патрэбны яшчэ не толькі як арбітр элеганцыі, але як чалавек, без якога рады і густу магла б няўдацца экспедыцыя ў Ахайю. Часта, аднак, думаю, што раней ці пазней мусіціме на гэтым скончыцца, і ці ведаеш, пра што тады расходзіцца: каб Рудабародаму не дасталася тая мірэнская чара, якую ты знаеш ды любуеш. Калі падчас смерці мае будзеш пры мне, дык аддам яе табе, а калі будзеш далёка, дык паб’ю яе. Бывай здароў і наймі Кратона, бо інакш другі раз табе выдзяруць Лігію. Як перастане табе быць патрэбны Хіланід, прыйшлі яго мне, дзе буду. Можа, зраблю з яго другога Ватынія, і мо мужы консульства ды сенатары будуць яшчэ дрыжаць перад ім, як дрыжаць перад тамтым рыцарам-дратаўкаю. Як знойдзеш Лігію, дай мне знаць, ахвярую за вас пару лебедзяў і галубоў у тутэйшай круглай святыні Венеры. Бачыў я раз у сне Лігію на тваіх каленях, шукаючую тваіх цалункаў. Пастарайся, каб гэны сон спраўдзіўся. Хай жа неба твайго не засноўваюць хмары, а калі й заснуюць, дык хай маюць колер і пах ружаў. Бывай здароў!»