Генрык Сянкевіч - Quo Vadis

А той устаў, адхінуў узад голаў і шклястымі непрытомнымі вачыма глядзіць, збялелы, на арэну.

Замерла ўва ўсіх дыханне. Муху пралятаючую льго было пачуць. Людзі не верылі собскім вачам. Як Рым Рымам, не бачылі такога дзіва.

Ліг трымаў дзікага звера за рогі. Ногі ягоныя зарыліся па самыя косткі ў пясок, хрыбет выгнуўся, бы напяты лук, галава схавалася між плячукамі, на руках мускулы выступілі так, што аж скура ледзь не трашчала пад іх напружаннем, але асадзіў быка на мейсцы. І чалавек і звер скамянелі ў непарушнасці; глядзельнікам здавалася — бачаць абраз Геркулеса ці Тэзэя або групу, выкаваную з камення. Але ў гэтай уяўнай скамянеласці іграла страшэнная натуга дзвёх змагаючыхся з сабою сілаў. Тур зарыўся так, як і чалавек, нагамі ў пясок, а цёмнае касматае цела ягонае скурчылася так, што стаўся падобны да вялікага кругля. Хто першы самлее, хто першы паддасца — вось пытанне, якое ў даным моманце для гэнае раскаханае ў спаборніцтве публікі было важнейшым, чым іхняя ўласная доля, чым увесь Рым ды ягонае панаванне над светам. Той ліг быў для іх цяпер паўбогам, годным пашаны, мармуровых помнікаў. Сам цэзар таксама ўстаў. Яны з Тыгэлінам, ведаючы пра такую сілу чалавека, знарок уладзілі такое відовішча і, строячы кпіны, талкавалі сабе: «Хай жа гэны Кратонабойца паканае тура, якога мы выберам яму!» Цяпер вось паглядалі, астаўпелыя, на сцэну перад сабою, як бы не верылі, што гэта рэчаіснасць. У амфітэатры відаць было людзей з паднятымі рукамі, якія забыліся пра сваю позу. Іншым пот выступаў на лбах, нібыта самі змагаліся з звяракай. У цырку чутны былі толькі сушэнні полымя ў лямпах ды шорах вугалькоў, спадаючых з светачаў. Мову глядзельнікам заняло ў вуснах, сэрцы рассаджвалі грудзі. Выдавалася ім, што барацьба трывае вякі цэлыя.

А чалавек і тур стаялі ўсцяж у неймавернай натузе, казаў бы, укапаў хто іх у зямлю.

Нараз разлягаецца па арэне прыглушаны, падобны да стогну, рык, пасля якога з усіх грудзей бухнуў крык — дый зноў цішыня. Людзям здалося, што сняць: спагудная галамоўза быка пачынае круціцца ў жалезных руках барбара.

А твар ліга, карк і рукі пачырванелі, моў пурпура, спіна выгіналася шчэ мацней. Відаць было: натужваецца апошнімі сіламі, якіх не надоўга яму хіба хопіць.

Штораз глушэйшы, больш храплівы й балючы рык тура мяшаецца з свішчучым подыхам асілка. Галава быдляці падавалася штораз больш, а з пашчы высунуўся даўгі запенены язык.

Яшчэ момант — і да вушэй бліжэй сядзячых данёсся як бы трэск ламаных касцей. Звер паваліўся на зямлю з каркам, скручаным насмерць.

Тады волат воміг разблытаў матузы з ягоных рог і, узяўшы дзяўчыну на рукі, пачаў борзда адсопвацца. Твар ягоны збялеў, валасы пазлепліваліся ад поту, рукі й лапаткі былі як бы злітыя вадою. Праз момант стаяў, як паўпрытомны, пасля, аднак жа, падняў вочы і пачаў глядзець на публіку.

А амфітэатр шалеў!

Сцены будынку дрыжалі ад крыку шматтысячнага натаўпу. Ад пачатку існавання відовішчаў ніхто не памятаў такога ўздыму настрою.

З найвышэйшых шэрагаў беглі ў ніжэйшыя, таўкучыся ў праходах між лаўкамі, каб бліжэй прыгледзецца асілку. Адусюль адзываліся галасы пра ласку, заядлыя, упартыя, якія незабаўна змяніліся ў адзін агульны вокрык. Той вялігур стаўся цяпер дарагім для гэтага раскаханага ў фізічнай сіле народу, стаўся першаю ў Рыме асобаю.

А ён зразумеў, што народ дамагаецца для яго жыцця й вольнасці, але, відаць, не расходзілася яму толькі пра сябе, пасля падыйшоў да цэзарскага подыюма і, калышучы цела малодухны на выцягнутых руках, падняў благальныя вочы, казаў бы, маліў: — Над ёю злітуйцеся! Яе ацалеце! Я зрабіў гэта для яе!

Глядзельнікі сцямілі адразу, чаго жадаў. Бачачы абамлелую красуню, якая пры вялігурнай фігуры ліга выдавалася малым дзіцем, расчуліўся натоўп, рыцары й сенатары. Ейная дробная постаць, так белая, як бы вырэзьбеная з алебастру, ейная абамлеласць, страшэнная небяспека, з якое вызваліў яе асілак, а ўрэшце, ейная краса ды ягоная прывязанасць — страсанулі сэрцы! Іншыя думалі, гэта бацька моліць літасці для дзіцяці. Літасць нараз бухнула полымем. Даволі ўжо было крыві, даволі смерці, даволі пакутаў!

Здушаныя слязьмі галасы дамагаліся ласкі для абаіх.

Урсус прымеж таго прасоўваўся вакол арэны і, усцяж калышучы на руках красуню, жэстам і вачыма маліў для яе літасці. Нагла Вініць сарваўся з мейсца, пераскочыў бар’еру, дзелячую першае мейсца ад арэны, і, падбегшы да Лігіі, накрыў тогаю ейнае белае цела. Пасля разарваў туніку на грудзях, адкрыў блізнякі па ранах, атрыманых на армянскай вайне, і выцягнуў да народу рукі.