Генрык Сянкевіч - Quo Vadis

— Чаму?

— Дзеля таго, каб, як мне калісь Тыгэлін закіне: «Сцэвін быў у цябе», я мог яму адказаць: «Таго ж самага дня быў таксама і ў цябе»… Сцэвін, пачуўшы гэта, зламаў слановы кіёчак, які трымаў у руцэ, і кажа: — Хай ліхі прыпадак спадзе на гэтую палку. Буду сяння ў Тыгэліна, а пасля на банкеце ў Нэрвы. Хіба ж будзеш і ты? На ўсялякі выпадак, да пабачэння пазаўтра ў амфітэатры, дзе выступяць астанкі хрысціян!.. Да пабачэння!

— Пазаўтра! — паўтараў сабе пасля развітання Пятроні. — Дык няма што марудзіць. Агенабарбус іставетна патрабуе мяне ў Ахайі, дык, можа, рахавацімецца са мною.

І вырашыў спрабаваць апошняга спосабу.

Сапраўды, на банкеце ў Нэрвы цэзар сам запрапанаваў Пятронію сесці візаві яго, дык маніўся гутарыць з ім пра Ахайю ды пра гарады, дзе мог бы ўдала выступіць. Найбольш расходзілася яму пра афінцаў, якіх баяўся. Іншыя аўгустыяне слухалі гутаркі ўважна, каб, пазбіраўшы драбінкі сказаў Пятроніевых, ужываць іх пасля як собскія.

— Здаецца мне, што дагэтуль не жыў яшчэ, — кажа цэзар, — і што нарадзіўся толькі ў Грэцыі.

— Нарадзіўся для новае славы й несмяротнасці, — гладзіць па шэрсці Пятроні.

— Маю надзею, што так станецца, і што Апола не будзе зайздросны. Калі вярнуся з трыумфам, ахвярую яму гекатомбу, якой ніводзін бог яшчэ не меў.

Сцэвін пачаў цытаваць верш Гарацыя:

— Мараплаў стаіць ужо ў Неапалі, — гавора цэзар. — Выехаў бы хоць і заўтра.

На гэта Пятроні ўстаў і, гледзячы проста ў вочы цэзару, сказаў: — Дазволіш мне, боскі, зладзіць перад гэтым банкет вясельны, на які перад усім запрашу цябе?

— Вясельны банкет? Які? — пытае Нэрон.

— Вініція з каралеўнай лігаў, а тваёй закладніцай. Яна, праўда, цяпер у вязніцы, але перш-наперш як закладніца не павінна сядзець у вязніцы, а па-другое, ты ж сам дазволіў Вініцію звянчацца з ёю, а твае ж загады, як загады Зэўса, нязломныя, дык загадаеш яе выпусціць з вязніцы, а я аддам яе заручанаму.

Раўнавага і спакойная самапэўнасць, з якою гаварыў Пятроні, збілі з тропу Нэрона, які заусёды бянтэжыўся, калі хто да яго так гаварыў.

— Ведаю, — адказаў, спушчаючы вочы, — я думаў пра яе ды пра таго асілка, што задушыў Кратона.

— Дык, знача, абое ўратаваны, — супакойваў сябе Пятроні.

Але падаспеў на помач свайму гаспадару Тыгэлін: — Яна ў вязніцы з волі цэзара, а ты ж, Пятроні, сам сказаў, што загады ягоныя нязломныя.

Усе прысутныя, ведаючы гісторыю Вініція й Лігіі, добра асвядомлены былі, пра што расходзіцца, дык, зацікаўленыя, маўчалі й слухалі, чым скончыцца гутарка.

— Яна ў вязніцы праз тваю памылку ды няведанне міжнароднага права, насуперак волі цэзара, — адрэзаў з націскам Пятроні. — Наіўны з цябе, Тыгэлін, чалавек: адыж і ты хіба не будзеш цвердзіць, што яна падпальвала Рым, хоць бо між іншым ты б так і цвердзіў, дык цэзар табе не паверыць.

Але Нэрон ахамянуўся ўжо і пачаў моршчыць свае блізарукія вочы мінаю страшэннае лютасці.

— Пятроні праўду кажа, — адазваўся па хвіліне.

Тыгэлін глянуў на яго здзіўлена.

— Пятроні праўду кажа, — паўтарыў Нэрон. — Узаўтра адамкнуць ёй вязніцу, а пра вясельны банкет пагаворым пазаўтра ў амфітэатры.

— Зноў прайграў я! — падумаў Пятроні.

І, вярнуўшыся дамоў, быў ужо так пэўны Лігіінай смерці, што назаўтра выслаў у амфітэатр давернага вызвольніка, каб умовіўся з загадчыкам сполярыюма пра выдачу ейнага цела, бо хацеў аддаць яго Вініцію.

За часамі Нэрона ўвайшлі ў моду даўней рэдкія й выняткава толькі ладжаныя вячэрнія прадстаўленні так у цырку, як і ў амфітэатры. Аўгустыяне любілі іх, бо часта пасля іх наступалі банкеты і п’янства, трываючае аж да раніцы. Хоць народ перасычаны быў крывёю, ды аднак жа, калі разыйшлася вестка, што надыходзіць канец ігрышчаў і што апошнія хрысціяне памірацімуць на вячэрнім відовішчы, вялікія натаўпы зыйшліся ў амфітэатр. Аўгустыяне з’явіліся ўсе да аднаго, бо здагадваліся, што будзе гэта незвычайнае прадстаўленне і што цэзар вырашыў зладзіць сабе трагедыю з Вініціевага болю. Тыгэлін трымаў у сакрэце, якога спосабу пакута прызначана для сужаніцы маладога трыбуна, але гэта шчэ больш завастрала агульную цікавасць. Тыя, каторыя спатыкалі калісь Лігію ў Плаўцыяў, расказвалі цяпер цуды пра ейную красу. Іншых перад усім цікавіла пытанне: ці сапраўды ўбачаць яе сяння на арэне, бо многія з тых, што чулі адказ цэзара Пятронію ў Нэрваў, талкавалі яго сабе падвойна: адны думалі проста, што Нэрон аддасць або, можа, ужо аддаў красуню Вініцію, а другія прыпаміналі сабе, што была яна закладніцай, якой дазвалялася аддаваць пашану боствам паводле свае ўспадобы і якое права народаў не дазваляла караць.