Генрык Сянкевіч - Quo Vadis

Мярцвячая бледнасць выступіла на твары, і цела пачало пруцянець. Няйначай, просьба ягоная выслухана, падумаў, бо вось паміраціме. Здавалася яму, што і Лігія ўжо хіба мусіла памерці, і што Хрыстус іх бярэ такім чынам да сябе. Арэна, бель тогаў незлічонае публікі, святло тысячных лямпаў і светачаў — усё разам знікла яму ўваччу.

Але гэна немач не трывала доўга. Па хвіліне апрытомнеў, а дакладней, збудзіла яго тупанне нецярплівае публікі.

— Ты хворы, — кажа яму Пятроні, — загадай аднесціся дамоў!

І, не зважаючы на тое, што падумае цэзар, устаў, каб узяць пад руку Вініція ды вывесці яго. Сэрца перапоўнілася літасцю, а прытым дражніла яго да немагчымасці задавальненне цэзара, які пільна вывучаў праз шмарагд боль Вініція, можа, на тое, каб магчы пасля ў патэтычных строфах апісаць гэта й заслужыць на «брава» бязглуздых слухачоў. Вініць адмоўна хільнуў галавою. Мог памерці ў гэным амфітэатры, але не мог з яго выйсці. Адыж прадстаўленне магло за хвіліну распачацца.

І праўда, бадай у тым жа моманце прэфект шпурнуў на арэну чырвоную хусціну, а на той знак заскрыгіталі завесы брамы насупраць цэзарскага подыюма, і з цёмнае шчалюгі выходзіць на ясна асвечаную арэну Урсус.

Волат маргнуў павекамі, відаць, ад надмеру святла, падыйшоў на сярэдзіну арэны, разглядаючыся наўкола, як бы хацеў распазнаць, з чым яму прыйдзецца спаткацца. Усім аўгустыянам і большасці публікі было вядома, што ён задушыў Кратона, дык, гледзячы на яго, зашумелі, загулі ўсе лавы. У Рыме не мала было гладыятараў, шмат перавышаючых нармальную меру чалавека, але падобнага вочы квірытаў яшчэ не бачылі. Касій, што стаяў у подыюме за цэзарам, выглядаў насупраць яго, бы малы хлапчук. Сенатары, вясталкі, цэзар, аўгустыяне ды народ з захапленнем знатоцкім ды аматарскім аглядалі ягоныя магутныя, грубыя, бы бярвенні, сцёгны, падобныя да двух злучаных шчытоў грудзі ды Геркулесавыя плечукі-рукі. Пошум магутнеў з кожнай хвілінай. Для гэнае публікі не магла папросту існаваць большая раскоша, як агляданне такіх мускулаў падчас ігры, напружання й змагання.

Шум і гоман змяніўся ў крык і гарачкавыя пытанні, дзе жыве народ, які гадуе падобных вялікалюдаў; а той стаяў пасярод амфітэатру нагі, падабнейшы да каменнага калоса, чым да чалавека, з сціплаю сумнаю мінаю барбара і, бачачы пустую арэну, пазіраў здзіўленымі сваімі блакітнымі вачыма дзіцяці то на публіку, то на цэзара, то на краты кунікулаў, адкуль чакаў катаў.

У моманце, калі выходзіў на арэну, ягонае праставатае сэрца зайграла апошні раз надзеяй, што мо чакае яго крыж, але як не ўбачыў ані крыжа, ані гатовае ямы, падумаў: не годны я тае ласкі, відаць, прыйдзецца памерці інакш, няйначай ад звяроў. Быў безабаронны, дык рашыўся згінуць, як прыстоіла слузе Баранка, спакойна і цярпліва. Тым часам хацеў памаліцца яшчэ да Збаўцы, дык укленчыў на арэне, злажыў рукі і падняў вочы да зораў, што мігацелі над адкрытым угары цыркам.

Гэная поза не спадабалася публіцы. Даволі ўжо наглядзеліся на тых хрысціян, паміраючых, як авечкі. Скемілі, што калі волат не захоча бараніцца, відовішча можа праваліцца. Тут і там пачуліся сыкі незадавальнення.

Некаторыя заклікалі мастыгофораў, што бізунамі падганялі да барацьбы. Па хвіліне заціхла, аднак, усё, бо ніхто не ведаў, што чакае асілка і ці не пачне змагацца, як спаткаецца вока ў вока з смерцю.

І не трэ было доўга чакаць. Нагла адазваўся раздзіраючы рык медзяных трубаў, а на той знак адчынілася крата насупраць цэзаравага подыюма, і на арэну выскачыў сярод крыкаў бестыярыяў вялізны германскі тур, несучы на галаве нагае дзявочае цела.

— Лігія! Лігія! — крыкнуў Вініць.

І пачаў на галаве рваць валасы, сагнуўшыся ў дугу, як чалавек, пранізаны стралою, ды крычаць нялюдскім голасам: — Веру! Веру!.. Хрысце! Цуду!

Не чуў нат, як у тым моманце Пятроні закрыў яму голаў тогаю. Яму здалося, гэта смерць або боль засланяе вочы. Не глядзеў, не бачыў. Агарнула яго пачуццё нейкае страшэннае парожні. Уцяклі з галавы ўсе думкі, вусны толькі паўтаралі, бы ў малітве: — Веру! Веру! Веру!..

Нараз амфітэатр замоўк. Аўгустыяне, як адзін чалавек, паўставалі, бо на арэне сталася небывалая рэч. Пакорны і гатовы на смерць ліг, убачыўшы сваю каралеўну на рагах дзікае бестыі, падскочыў, як прыпечаны распаленым жалезам, і, прыгнуўшыся, рынуўся на раз’юшанага звера.

З усіх грудзей вырваўся вулкан подзіву і здумлення — дый зноў цішыня.

Ліг, дабегшы ўміг да расшалелага быка, схапіў яго за рогі.

— Глянь! — адзываецца Пятроні, зрываючы тогу з галавы Вініція.