Генрык Сянкевіч - Quo Vadis

Быў гэта голас Апостала Пятра, які перад хвілінай увайшоў пад зямлю. Гэныя словы ў адным моманце адагналі страх ад усіх, як прысутнасць пастуха адганяе страх ад статка. Людзі ўставалі з зямлі, гарнуліся да ягоных ног, моў шукаючы пад ягонымі крыламі апекі, а ён працягнуў над імі рукі і адазваўся: — Чаму ўстрывожаны сэрцы вашы? Хто з вас адгадае, што яго можа спаткаць, пакуль прыйдзе гадзіна? Пакараў Бог агнём Бабілён, але над вамі, якіх абмыў хрост, грахі каторых адкупіла кроў Баранка, міласэрнасць ягоная! І памрэце вы з імем Ягоным на вуснах вашых! Спакой вам!

Пасля грозных і неміласэрных слоў Крыспа Пятровыя словы былі для прысутных бальзамам. Замест Божае трывогі завалодала душамі Божая міласць. Людзі тыя знайшлі такога Хрыста, якога палюбілі з апостальскіх расказаў, а знача: не бязлітаснага Суддзю, але салодкага й цярплівага Баранка, міласэрнасць якога ў сто разоў перавышала злосць людскую. Настрой польгі агарнуў цэлую грамаду, і супакаенне лучна з удзячнасцю для Апостала перапоўніла іхнія сэрцы.

Падняліся галасы з розных бакоў: «Мы твае авечкі, пасі нас!» А бліжэйшыя прасілі: «Не пакідай нас у дню пагубы!» — і кленчылі ля ягоных ног; бачачы гэта, Вініць падыйшоў, схапіў за бераг ягонай адзежыны і, спусціўшы голаў, адазваўся: — Доміне, паратуй мяне! Шукаў я яе ў дыме пажарным і людскім натаўпе ды нідзе не мог знайсці, але веру, што ты можаш мне яе вярнуць.

Пётр палажыў яму на галаве руку.

— Узмацняй надзею, — кажа, — і хадзем за мною.

Горад усцяж гарэў. Вялікі Цырк разваліўся ў грузы, у кварталах, якія перш пачалі гарэць, западаліся цэлыя завулкі. Што рухне дом, вуліца — полымя жухне слупам аж пад неба. Вецер закруціў ад боку мора з страшнай сілай, несучы на Цэліус, на Эсквілінум ды на Вімінал хвалі агню, галавешак і вугалля. Пачаўся ўжо й ратунак. Па загаду Тыгэліна, які на трэці дзень прыбыў з Анцыюма, пачалі на Эсквіліне бурыць дамы, каб не дапусціць далей агню. Дарэмны гэта быў, аднак, ратунак нібыта для ацалення астанкаў гораду, бо пра адратаванне таго, што пачало гарэць, не было чаго і думаць. Трэба было пры тым забяспечыцца і ад далейшых наступстваў пажару. Разам з Рымам гінула вялікае багацце, гінула ўся маёмасць ягоных жыхароў, так што навакол гораду качавалі цяпер тысячы галайстры. Ужо на другі дзень голад пачаў дакучаць масам, бо незлічоныя запасы еміны, замагазінаванае ў горадзе, гарэлі разам з ім, а ў вагульнай каламесіцы і дэзарганізацыі ўрадаў ніхто да гэтых пор не падумаў пра даставу новых. Аж толькі па прыездзе Тыгэліна пайшлі ў Остыю адмысловыя загады, але прымеж таго народ станавіўся штораз бруднейшым.

Дом пры Аква Апія, дзе да часу закватараваўся Тыгэлін, акружалі натаўпы жанчын, што крычалі ад рання да позняе начы: «Хлеба і даху!» Дарэмна прэторыяне, выкліканыя з вялікага абозу між віа-Салярыя і Намэнтана, натужваліся ўтрымаць сякі-такі лад. Сям-там сутыкаліся яны з аружным супрацівам, а безабаронныя грамады крычалі, паказваючы на агонь: «Рэжце нас ля гэтага агню!» Зларэчылі цэзару, аўгустыянам, прэторыянам, і ўзбурэнне расло з кожнаю гадзінай так, што Тыгэлін, пазіраючы на тысячы вогнішч вакол гораду, казаў сабе, што гэта лагеры ворагаў. Па ягоным загадзе апрача мукі даставілі вялікую колькасць печанага хлеба не толькі з Остыі, а і з усіх гарадоў і навакольных вёсак; але як толькі надыйшлі першыя транспарты ноччу да Эмпорыюма, народ адбіў галоўную браму з боку Авентыну ды ймгненна расхапіў запасы сярод суталакі. Пры бляску агню біліся за боханы хлеба і шмат утапталі ў зямлю. Мука з паразрываных мяшкоў пакрыла, як мелам, увесь прастор ад сверняў аж да луку Друзуса і Германіка, і хаатычны розрух трываў аж датуль, пакуль войска не абсадзіла ўсіх будынкаў ды не пачало адганяць натаўпу стрэламі.

Ніколі ад часаў нападу галаў пад камандаю Брэнна не спатыкала Рыму падобная злыбяда. Рабілі параўнанне гэных двух пажараў. Але тады застаўся прынамсі Капітоль. Цяпер і Капітоль быў акружаны страшэнным вянком агню. Мармур не гарэў, праўда, агнём, але ноччу, калі вецер на хвіліну расхіляў полымя, відаць былі шэрагі калюмнады вышняе святыні Ёвіша, нагрэтыя да чырвані і свецячыя, бы распаленыя вуглі. Урэшце, за часаў Брэнна Рым меў жыхарства здысцыплінаванае, прывязанае да роднага гораду й святынь, а цяпер вось наўкола палаючае сталіцы качавалі рознамоўныя масы, па большай частцы нявольнікі й вызвольнікі, разгуканыя неслухі, гатовыя пад націскам голаду кінуцца на ўладу.

Але сам гром пажару, напаўняючы сэрцы жахам, да пэўнае ступені абяссільваў масы. За няшчасцем агню магло прыйсці няшчасце голаду й хваробаў, як на большую бяду, бо настала страшэнная ліпнёвая гарачыня. Распаленым ад агню й сонца паветрам нельга было зяхаць.