Генрык Сянкевіч - Quo Vadis

— Вось яны! — кажа Хілон. — Будзе іх сяння больш, чым калі, бо іншыя дамы малітвы згарэлі або зацягнены дымам, як і ўсё Затыбра.

— Так! Чую — пяюць, — пацвярджае Вініць.

З цёмнага атворышча ўгары даходзілі пяючыя людскія галасы, святлікі гінулі ў ім адзін за другім. З бакавых сумежных сухадолаў высоўваліся штораз новыя асобы, так што хутка Вініць з Хілонам былі абступлены цэлаю грамадою людзей. Хілон ссунуўся з мула і, кіўнуўшы на блізка йдучага падлетка, кажа яму: — Я Хрыстовы святар і біскуп. Патрымай нам мулаў, дам табе багаславенства і адпушчэнне грахоў.

І, не чакаючы адказу, усунуў яму ў руку павады і далучыўся з Вініціем да ідучае грамады.

Цераз хвіліну ўвайшлі ў падзямелле і сунуліся прыцемкам праз калідор, пакуль не дайшлі да абшырнае пячоры, з якое няйначай выбіралі камень, бо сцены ейныя мелі сляды адломаў. Там было відней, чым на калідоры, бо апрача святлікоў і лятарняў гарэлі светачы. Пры іхнім святле Вініць бачыць цэлую грамаду людзей на каленях, з рукамі ўзнесенымі ўгару. Лігіі, Апостала Пятра і Ліна не мог нідзе дагледзець, замест іх акружалі яго паважныя твары, расхваляваныя. У некаторых вычытвалася чаканне, трывога, надзея. Бляск адбіваўся ў бялкох паднесеных вачэй, пот сплываў па белых, як мел, лбах; некаторыя пяялі песні, іншыя гарачкава паўтаралі імя Езус, некаторыя біліся ў грудзі. З настрою ўсіх відаць было, што напружана чагось чакаюць.

Нараз песні замоўклі, і над грамадою ў выемцы, што засталася па вынятым вялікім камяні, паказаўся знаёмы Вініцію Крысп з абліччам, казаў бы, паўпрытомным, блядым, фанатычным і суровым. Вочы звярнуліся да яго, як бы спадзеючыся слоў польгі й надзеі, а ён, перажагнаўшы грамаду, пачаў гаварыць голасам нервовым, ледзь не крыкам: — Кайцеся за грахі вашыя, бо прыйшла ўжо пара. Вось на горад ліхадзейства й распусты, на новы Бабілён спусціў Госпад агонь пагубны. Вызваніла гадзіна суду, гневу і кары… Госпад запавясціў прыйсце, і хутка ўгледзеце Яго! Але не прыйдзе ўжо як Баранак, які ахвяраваў кроў за грахі вашыя, толькі як страшны суддзя, каторы сваёю справядлівасцю загубіць у адхлані грэшных і няверных… Гора свету, гора грэшным, бо не будзе ўжо для іх міласэрнасці… Бачу цябе, Хрысце! Зоры дажджом сыплюцца на зямлю! Сонца зацьмяваецца, зямля расступаецца, мёртвыя ўстаюць, а Ты йдзеш пад гукі труб і грому з войскам нябесным. Чую і бачу цябе, о Хрысце!

Змоўк. Падняў вочы, быццам узіраўся на нешта грознае, далёкае. Нараз адазваўся ў падзямеллі глухі грохат — адзін, другі і дзесяты. Гэна развальваліся агарэлыя дамы, цэлыя вуліцы. Большасць слухачоў была перакананая, што гэныя водгукі — гэта сігналы тае страшнае надыходзячае суднае гадзіны, бо вера ў паўторнае прыйсцё Хрыста і ў канец свету была і так распаўсюджана між імі, цяпер вось пажар гораду яе ўзмагутніў. Божая трывога агарнула прысутных. Падымаліся галасы: «Судны дзень!.. Вось ідзе!..» Некаторыя закрывалі даланямі твар, баючыся, быццам зямля воміг затрасецца і з шчалюгі ейнай выйдуць пякельныя бестыі ды кінуцца на грэшных. Іншыя заклікалі: «Хрысце, змілуйся! Адкупіцелю, будзь міласцівы!..» Іншыя вызнавалі голасна грахі, іншыя ўрэшце кідаліся сабе ў абдымкі, каб у жахлівай хвіліне мець пры сабе нейкае блізкае сэрца.

Але былі й такія, якіх абліччы ў нябесным захапленні, поўныя надземнае радасці, не былі трывожнымі. У некалькіх мяйсцох разлягалася глоса: людзі ў рэлігійным экстазе крычалі ў незразумелых мовах. Нехта з цёмнага кутка адзываўся: «Збудзіся, хто спіць!» Над усім панаваў голас Крыспа: «Зважайце, будзьце гатовымі!»

Часамі, аднак, западала маўчанне, маўляў усе затрымоўвалі дыханне ў грудзях, чакаючы на тое, што мае стацца. Тады чутны былі далёкія грымоты, завальваліся ў грузы кварталы, пасля адзываліся енкі, малітвы, глосы і благанні: «Адкупіцелю, злітуйся над намі!» Гэта зноў Крысп пачынаў агалошваць свае заклікі: «Адракайцеся зямных скарбаў, бо зараз зямля расступіцца пад вамі! Пакіньце зямныя ўцехі, бо Госпад выгубіць тых, што болей будуць мілаваць жоны і дзеці, чым Яго! Гора таму, хто ўмілаваў стварэнне больш, чым Стварыцеля! Гора багатым! Гора збыткоўнікам! Распуснікам! Гора мужу, сужэнцы й дзіцяці!..»

Раптам мацнейшы, чым перш, гук скалатнуў сухадолам. Усе пападалі на зямлю, выцягаючы накрыж рукі, каб такім чынам бараніцца ад нячыстых сіл. Настала цішыня, чутны былі толькі прыспешныя зяханні, жахлівы шэпт: «Езус, Езус!» — ды дзе-нідзе плач дзетак. Нараз над непарушным цёмным людскім памостам падымаецца голас: — Pax vobis!