Генрык Сянкевіч - Quo Vadis

Людзі навокал крычалі, што прыйшоў канец свету. Некаторыя зусім павар’яцелі, не хацелі ўцякаць, чакалі бязмысна, каб глынула іх полымя. Іншыя страчвалі прытомнасць, іншыя з роспачы вылі, але бачыў я і такіх людзей, каторыя не ўмеюць ацаніць дабрадзействаў вашага лагоднага панавання ды тых праведных правоў, на падставе якіх адбіраеце ўсім тое, што маюць, і прысвойваеце сабе. Людзі не ўмеюць здацца на волю багоў!

Вініць занадта быў праняты собскімі думкамі, каб мог закеміць граючую ў словах Хілона іронію. Жахлівыя дрыготы праймалі яго на ўспамін, што Лігія магла заблукацца ў тую вулічную страшэнную таўкатню, дзе выдаўлівалі з людзей нутро. Дык хоць дзесяткі мо ўжо разоў выпытваў Хілона пра ўсё, што мог той ведаць, звярнуўся да яго яшчэ раз: — А іх ты бачыў у Острыянуме собскімі вачыма?

— Бачыў, сынку Венеры, бачыў малодухну, бачыў добрага ліга, святога Ліна і Апостала Пятра.

— Перад пажарам?

— Перад пажарам, Мітр мой!

У душы Вініція зрадзіўся сумніў, ці Хілон не махлюе, дык, сутрымаўшы мула, пранізаў старога грэка грознымі вачыма й пытае: — Што ж ты там рабіў?

Хілон змітрэжыўся. Яно праўда, як многім людзям, так і яму выдавалася, што разам з загубай Рыму прыходзіць канец і рымскаму панаванню, але тым часам быў самадруг з Вініціем, дый нагадаў сабе, што той жа Вініць забараніў яму страшэннаю пагрозаю шпягунства хрысціян, а злашча Ліна і Лігіі.

— Спадару, — кажа, — чаму мне не верыш? Я спагадаю ім. Так! Я ж бо сам паўхрысціянін. Пырон навучыў мяне больш цаніць цноту, чым філязофію, дык штораз больш цягне да людзей цнатлівых. А пры тым, я ж галыш, і калі ты, Ёвішу, баляваў у Анцыюме, я часта прыміраў з голаду над кнігамі; вось жа, садзіўся пры сцяне ў Острыянуме, бо хрысціяне, хоць самі ўбогія, больш успамагаюць бедных, чым усе рымляне разам.

Адманка гэная выдавалася Вініцію дастатковым прабачэннем, дык абніжыў тон: — І не ведаеш, дзе на гэны час закватараваўся Лін?

— Ты ж мяне за цікаўнасць раз ужо караў, спадару, — выкручваўся Хілон.

Вініць змоўк і ехаў далей.

— Спадару, — адазваўся, пачакаўшы, Хілон, — не знайшоў бы ты красуні, каб не я, а калі зноў яе знойдзем, не забудзеш пра беднага мудраца?

— Мецімеш дом з вінніцаю пад Амэр’ёлай, — адказаў Вініць.

— Дзякую табе, Геркулесе! З вінніцаю?.. Дзякую табе! З вінніцаю!

Міналі цяпер Ватыканскае ўзгор’е, якое свяціла чырванню ад пажару, за Наўмахіяй збочылі направа, каб, перайшоўшы Ватыканскае поле, падыйсці да ракі і, пераправіўшыся, дайсці да Порта Фламінія. Нараз Хілон стрымаў мула й кажа: — Спадару, прыйшла мне ў голаў памысная думка!

— Кажы, — прыспешвае Вініць.

— Між Янікульскім узгор’ем і Ватыканам, за гародамі Агрыпіны ёсць падзямелле, скуль выбіралі каменне й пясок на будову цырку Нэрона.

Паслухай мяне! У апошніх часах жыды, якіх, ведаеш жа, на Затыбры ёсць гібель, пачалі па-людаедску пераследваць хрысціян. Памятаеш, ужо за боскага Клаўдыя такі там быў закалот, што цэзар мусіў іх выгнаць з Рыму.

Сяння, як вярнуліся, як пад патранатам аўгусты пачуваюцца бяспечна, тым горш крыўдзяць хрысціян. Я пра гэта ведаю! Я бачыў. Ніякі эдыкт супраць хрысціян не быў выданы, але жыды чэрняць іх перад прэфектам, быццам яны рэжуць дзяцей, гонар аддаюць аслу, агалошваюць навуку, непрызнаную праз сенат, а самі б’юць іх, нападаюць на дамы малітвы так заядла, што хрысціяне перад імі хаваюцца.

— Дык што хочаш сказаць? — пытае Вініць.

— Тое, спадару, што сінагогі існуюць на Затыбры адкрыта, а хрысціяне, уцякаючы ад пераследу, прымушаны маліцца ўпотай, збіраючыся ў апусцелых павецях за горадам або ў арэнарыях. Тыя, што жывуць на Затыбры, выбралі сабе якраз гэнае, што паўстала з прычыны будовы цырку і розных дамоў уздоўж Тыбру. Цяпер, калі гіне горад, бессумніўна, вызнавальнікі Хрыста моляцца. Знойдзем іх незлічонае мноства ў падзямеллях, таму раю табе, спадару, заглянуць туды па дарозе.

— А ты ж казаў, што Лін пайшоў да Острыянума! — азваўся ўзбураны Вініць.

— А ты ж мне абяцаў дом з вінніцаю пад Амэр’ёлай, — адказвае Хілон, — дык хачу шукаць малодухны ўсюды, дзе маю надзею знайсці. Як пачаўся пажар, маглі вярнуцца на Затыбра. Маглі абыйсці горад так, як мы цяпер. Лін мае дом, можа, хацеў быць бліжэй дому, каб цікаваць, ці пажар не ахопіць і таго кварталу. Калі вярнуліся, прысягаю табе, што застанем іх на малітве, а ў найгоршым выпадку прынамсі здабудзем весткі пра іх.

— Праўду кажаш, ну дык вядзі, — вырашыў трыбун.

Хілон, доўга не думаючы, звярнуў налева да ўзгор’я. На хвіліну горнае ўзбочча засланіла ім пажар так, што, хоць блізкія будовы былі ў святле, яны самі былі ў цяні. Мінуўшы цырк, падаліся шчэ лявей і ўвайшлі ў нейкі сухадол, цёмны ўсярэдзіне. Але ў цемры той Вініць зацеміў рой мігатлівых светлічкаў.