Лариса Гениюш - Збор твораў у двух тамах. Том 2. Проза

Мову гэтую далі ў разумныя нашы далоні адышоўшыя продкі, і нам належыць узняць яе на сапраўдную скарынінскую вышыню, а не дзеля прымхаў нейкіх прайдзісветаў і кар’ерыстаў утаптаць яе самохаць у землю!

Не думаю, што камуністам (сапраўдным) залежыць на нішчанні чалавечых вартасцяў. Ім залежыць на сацыяльнай справядлівасці і дэмакратычнай роўнасці людзей і народаў. Прыгнятаць некага, забіваць такую святасць, як мова народа, – гэта знача паганіць свой собскі твар недастойнымі пачынамі! А свет сяння малы, дзякуючы сродкам інфармацыі і камунікацыі. Благое разносіцца хутка! Гэта – толькі рабіць сабе ворагаў і ўдома і вонку, бо сяння ўжо не 1912 год, калі цар Мікалай ІІ, каб ліквідаваць беларускае пытанне, загадаў называць праваслаўных рускімі, каталікоў – палякамі, што прынясло з сабою варожасць і дзікасць у народзе, калі брат стаў ворагам брату, і нацыянальнасць, як нідзе на свеце, пачалі вызначаць паводле рэлігіі, а не паводле мовы і культуры народу.

“Простая мова” – во знайшліся паны! Жаль, падобнае культывуецца яшчэ да сяння, і Вашая “паважаная” завуч – ці не “полька” падобнага гатунку? Бо ў іх такая тэндэнцыя – не даць беларусам быць сведамымі беларусамі. Яны ўсё яшчэ спадзяюцца на Польшчу аж па Смаленск. Не дзівіцеся, я сама гэта ад іх чула. Ім куды выгадней будзе прыгнятаць т.зв. “рускіх”, чымсці сапраўдных, сведамых беларусаў на іх спрадвечнай зямлі.

Належыць, безумоўна, ведаць і шанаваць дзяржаўную мову СССР, але не цаною выкарчоўвання ўласнай, пачынаючы ад школы. Мне тут казалі, што ў Магілёўскай, Віцебскай вобласцях вальней беларусам, ну а тут, можа, яшчэ “бэндзе Польска”, якую ўсімі праўдамі і няпраўдамі твораць ужо з калыскі майго роду – Беласточчыны. Будучы там у 1968 г., я яшчэ наведала беларускі музей у Белавежы. Тысячы любоўна сабраных экспанатаў ад манежу з аднаго дзерава да пчалярскіх і гаспадарскіх прыладдзяў – усё гэта раскідалі, расцягнулі па польскіх музеях (аж у Торунь!), як насмешку над 250 000 беларусаў, якія насяляюць той край… Якое каротказоркае, тупое прыбіранне да рук чужой святасці. Над музеем вісела тады шыльда. Нехта з польскіх “патрыётаў”, відно, смальнуў у яе каменем, бо кусок шыльды так і ззяў адбітай ранаю. Забыліся “культурныя” суседзі, што толькі на гэтай “простай” мове гутарыў з імі некалі наш Ягайла (інакшай не ведаў!). І які гэтая мова мела ў той час уплыў на кракаўскім каралеўскім двары!

“Простая мова”, простыя сэрцы, простыя людзі, простыя, як зямля, простыя, як праўда, простыя, як дзеці, як сэрцы адданых бацькоў, да святасці простыя ў параўнанні, напрыклад, з “высокакультурнымі” немцамі некалі ці іншымі носьбітамі складанага і штучнага, што пярэчыць і здароваму розуму, і чалавечаму сэрцу. Жаль, што ў большасці сваёй перастаем ужо быць “простымі”, бо чалавечныя і простыя – самыя вялікія людзі на свеце, як Талстой, Някрасаў, Купала, Шэкспір…

Нам трэба спыняць нездаровыя тэндэнцыі падобных завучаў і крыху праціраць вочы тым, якія далей свайго носу не бачаць! Тутэйшым т.зв. палякам аж смярдзіць наша “простая”, у іх разуменні, мова. Яны хоць кітайскую гатовыя тут заводзіць, абы не нашую! Усё чужое для іх – гэта “панскае”, а вось родная, самая шляхотная і дарагая мова старога народу для іх – толькі “простая”! Абараніліся ад татараў, ад крыжаносцаў, ад фашызму і інш., датрывалі да сяння, і раптам кожнаму нелюдзю дадзена права вырываць родную мову з сэрцаў нашых дзяцей! Народы, якія век хадзілі нават без нагавіцаў, і то маюць сяння права быць сабою на сваіх землях, а тут нашчадкі старой і слаўнай гісторыі не маюць права нават сваею роднай моваю карыстацца?! Не, нешта тут не так! Няма сяння лепшых ці горшых, ёсць сільнейшыя, але гэта не значыць, што дадзена ім права пераніцоўваць нас на свой вобраз і падабенства! Я Вас разумею, мой дружа, але ці мой ліст да Вас дойдзе – я не пэўная, калі не дайшоў папярэдні…

Тав. Брэжнеў з апошніх сілаў выбіваецца, каб наладзіць адносіны з Амерыкаю, з Еўропаю і інш., бо ведае, што тыя “прагрэсіўныя” ядзерныя сродкі вынішчэння людзей – гэта сяння не проста пагроза, а можа стаць жудаснай рэальнасцю, калі застануцца руіны Еўропы і за плячыма – мільярд кітайцаў. А яны, тым часам, сабраліся вынішчаць мову братняга народу, падрываючы даверра і ў тав. Брэжнева і наагул ва ўсе чалавечыя ідэалы. Дзе ж, там адно гаворыцца, адно, так мовіць, “на вынас”, другое робіцца – і гэта рэальнасць!

Вельмі мяне ўсхваляваў Ваш ліст, але самага галоўнага Вы не напісалі. Як Ваша здароўе? Як трымаецеся? Я так і не магла Вам нічым дапамагчы, бо, як бачу, і ліст мой не дайшоў нават, а жаль… Калі думаеце, што мне тут добра і гладка, дык памыляецеся. Некалі былі мы ўдваіх. Хворы, але вельмі моцны чалавек трымаў мяне ў кожнай справе. Разумны і добры настолькі, што не памёр нат ноччу ў маім адзінокім чуванні над ім, бо ведаў, што адурэла б з роспачы. Памёр удзень на маіх руках, пры спрыяльных людзях, якія і мяне ратавалі. Апошнія яго словы былі, каб зрабілі ўкол мне, бо ведаў, як будзе цяжка. Гэта не чалавек памёр, а кончылася нейкая эпоха змагання за ўсе культурныя вартасці Беларусі – ад цяжкіх гадоў пад польскаю няволяй, праз вучобу за межамі, трудную і часта галодную, праз пакуты тут, на зямлі дзядоў…