Лариса Гениюш - Збор твораў у двух тамах. Том 2. Проза

Хацелі зрабіць апошнюю радасць нябожчыку і загадалі стужкі на вянках падпісаць на яго роднай каханай беларускай мове. Жаль, у майстэрні нейкі тав. Карпееў загадаў сарваць тыя стужкі і напісаць іх па-руску. Я шаную рускіх і іх мову і культуру, але за жыцця ці па смерці я хачу чуць удома і сваю родную мову! У нас Саюз Сацыялістычных Савецкіх Рэспублік, а не нейкі «айн фольк, айн райх, айн фюрэр», дзе ўжо нічога нікому нельга! Цягалі, казалі людзі мне, тых бедных геройскіх лекараў, але яны маўчаць, бо баяцца. Няўжо і па смерці нельга той любаю моваю карыстацца? Начальнік зэльвенскай міліцыі нават забараніў шафёру хуткай дапамогі ехаць на могілкі і прывезці каго з нашай сям’і, калі б там абамлеў з гора… Якое дзікунства! Хлапец спалохаўся. Нейкія тыпы падыходзілі да людзей і грозна папераджалі: «Никаких речей!..» Калі людзі пыталіся, хто яны такія і якім правам да іх з падобным звяртаюцца, дык адыходзілі. Бегаў і нешта ўсё запісваў у блакнот маленькі Вярстак, палячок зэльвенскі, начальнік гарсавету. Пасля аказалася, што ў спісак заносіў тых, хто нёс вянкі і — галоўнае — крыж.

А крыжа таго нёс наш далёкі сваяк, інвалід, якога некалі лячыў мой муж. Крыж быў зроблены ў хаце, бо як жа нам іначай, калі мужаў дзед быў некалі царкоўным старастам у зэльвенскім, здаецца, з ХVІІ стагоддзя, старым храме.

Удома паставілі толькі пласцінку «Авэ Марыя» па-італьянску. А вось неслі яго, як і дзядоў нашых — з крыжам. Падаў той Вярстак беднага таго сваяка ў райспалком, каб судзілі, панапісваў небыліцы проста і загадаў, каб чалавека пакаралі штрафам 50 руб. Каб хоць 10 руб. — думае бедны чалавек, а скуль вазьму 50?.. Ледзь не плакаў, але тая камісія яму даравала. І дырэктар школы, і той Вярстак выклікалі людзей: пашто неслі вянкі? Палохалі…

А на могілках — безліч рознай міліцыі! Ці ж не жах? «Пад канвоем хаваюць, беднага», — загаманілі людзі. А мы за слязьмі не бачылі сцежкі. Ніхто не выступаў, не прамаўляў. І толькі сын падзякаваў усім добрым людзям і запрасіў на хаўтурную вячэру ў хату.

Я хачу прасіць Вас, каб Вы запэўнілі мне хоць крыху спакой, пакуль не зраблю парадак з магілкаю мужа (зямля павінна асесці), а пасля дапамаглі мне выехаць недзе, хоць да папуасаў, каб я такога болей не бачыла! Мне ўжо тут пагражалі, але сказалі: «Пусть ещё поживёт…». Думайце, тав. Машэраў, бо Вы не ведаеце, што тут з людзьмі вырабляюць.

Вельмі прашу Вас — уважце мой боль і гэтую маю просьбу: дапамагчы мне спакойна пражыць у сваёй хаце час, пакуль магілу не прывяду ў парадак. Яшчэ далучаю вам ліста, якога ўчора атрымала. Піша гэта настаўнік з Гудзевіч Гродзенскай вобл., які арганізаваў там вельмі добры літаратурна-краязнаўчы музей. Я абяцала дапамагчы яму, але людзі напалоханыя тымі паховінамі, ужо і пісаць мне баяцца, не толькі дапамагчы. Зноў надзея толькі на Вас. Чалавек гэта разумны, вартасны і цяжка хворы.

Калі гляджу на вас па тэлебачанні, на вашыя сустрэчы з сапраўды высокакультурнымі і гуманнымі палітычнымі дзеячамі сваёй і іншых краінаў, дык хочацца верыць, што такое знушчанне над жывымі і мёртвымі, маральнае такое марадзёрства пакажуцца і Вам недастойнымі нашай Беларусі!

Застаюся з глыбокай павагай да Вас і з вераю, што абоім нам дапаможаце.

Ларыса Геніюш.

P.S. Я буду чакаць адказу ад Вас, ці вышлю Вам яшчэ копію свайго ліста, калі не дадуць Вам гэтага, бо ўсё думаю:

Зэльва, 29 красавіка 1979 г.

Даражэнькія!

У хаце – ціха і пуста. Запаліла ў печцы. Дзякуй за памяць аба мне. Ніна дык нават не напісала, ці атрымала мае Велікодныя пажаданні і прывітанні. Цалуйце яе ад мяне. Усё яшчэ прыхворваю.

Была гутарка з прадстаўнікамі вельмі адказных установаў. Гэта былі вельмі культурныя і, здаецца мне, парадачныя і шчырыя людзі. Іх падтрымка была неабходнай для мяне. Цяпер чуюся спакайней і пэўней. Маюць друкаваць мяне. Я – не супраць. І Дануся не піша, хоць я ёй паслала свае апошнія вершы. Няма весткі і ад мілага нашага Археолага. Як там з ягоным здароўем? Вельмі хоча, каб я друкавалася, дык будзе мець тут радасць.

Сяння сніўся мне вельмі дзіўна. Я стаю над Нёманам, а яны – на другім беразе. З лесу ідзе на мяне воўк, але яны пачалі крычаць на яго. Я бачыла, як два ваўкі нырнулі ў воду і паплылі да іх, але былі маленькія, як сабакі. Я прачнулася. Я навучылася верыць у сны, бо яны мне спраўджваюцца.