Мікалай Міклуха-Маклай - Адзін сярод дзікуноў

Аднак, я дарэмна ня верыў у сумленнасьць Туя. Ён прынёс мне сякеру ў той-жа дзень да шостае гадзіны. Гэта ўзрадавала мяне і я падараваў яму люстэрка, з якім ён зараз-жа пабег у вёску, пэўна, каб пахваліцца новым падарункам. Гэты падарунак, мабыць, зрабіў тое, што і іншыя тубыльцы наведаліся да мяне. Яны мне прынесьлі какосу і цукровага чароту, а я ім даў пустую скрынку і цьвікі. Крыху пачакаўшы, прышло яшчэ некалькі чалавек, таксама з падарункамі і я даў кожнаму з іх па два цьвікі. Гэта ня была купля і продаж, а проста абмен падарункамі. Яны даруюць таму, што ў іх гэтага шмат, і зусім не чакаюць узнагароды. Я ўжо некалькі разоў спрабаваў тубыльцаў, г. зн. нічога не даваў ім за прынесеныя імі какосы, цукровы чарот і інш. Яны нічога за іх не дамагаліся і адыходзілі, ня ўзяўшы сваіх падарункаў назад.

Я зрабіў яшчэ адно назіраньне: і мая халупа і я сам рабілі на тубыльцаў нейкае асаблівае ўражаньне. Ім не сядзіцца ў мяне: яны азіраюцца, нібы кожную хвіліну чакаюць чаго-небудзь асаблівага. Некаторыя глядзяць на маю халупу і на рэчы ў ёй нейкім, мне здаецца, зайздросным поглядам. Былі і такія, што глядзелі на мяне вельмі злоснымі і варожымі вачыма.

Навакол майго мыса цяжка прайсьці па лесе. Усюды валяюцца сьсечаныя дрэвы, сукі на зблытаных ліянах загароджваюць дарогу і старыя сьцежкі ў многіх месцах завалены. Усё гэта зьдзіўляе папуасаў. Сваімі каменнымі сякерамі яны не маглі і за цэлы год насячы столькі дрэва, колькі матросы насеклі за некалькі дзён. Усю ноч у суседняй вёсцы Гарэнду была чутна музыка, дудка і бубен. Дудкі ў іх робяцца з лушпаек невялічкага какосавага арэха, з прасьвідраванымі зьверху і з боку дзіркамі. Але робяць іх таксама і з бамбусу. Бубен-жа робіцца з вялікага выдзяўбанага бервяна ад 2 да 3 мэтраў даўжыні і да трох чвэртак мэтра шырыні. Ён падобны да карыта і падтрымліваецца двума брусамі. Калі б’юць па бакох гэтага карыта вялікімі кіямі, дык удары чутны на некалькі міль.

Вельмі мажліва, што ў дзікуноў сёньня сьвята. У тых, што прыходзілі да мяне, твары былі пафарбаваны чырвонаю вохраю і на сьпіне намаляваны розныя ўзоры. Амаль ва ўсіх у валасох усаджаны грабяні з пер’ямі.

Туй прыслаў мне праз аднаго з сваіх сыноў сьвініны, пладоў хлебнага дрэва і бананы. Усё было добра зварана і акуратна загорнута ў вялікія пальмавыя лісьця.

Жыхары Гарэнду прыходзілі да мяне з гасьцьмі, жыхарамі выспы Білі-Білі. Яны мелі сьвяточны выгляд і шмат розных аздобаў з чарапашын, сабачых зубоў і сьвіных іклаў. Твары і сьпіны ў іх былі размаляваныя, а валасы нафарбаваныя і ўзлахмачаныя. Калі не па твары,— бо тып у іх ва ўсіх быў аднакі,— дык па аздобах можна было адрозьніць жыхароў Білі-Білі ад жыхароў Гарэнду і розных бліжэйшых вёсак. Убачыўшы невядомы ім прадмет, яны шырока расчынялі вочы, крыху разяўлялі рот і клалі між зубоў палец. Гэта было характэрным выразам зьдзіўленьня ў тубыльцаў.

На змроку, я наважыў прайсьціся крыху па сьцежцы, бо мне хацелася пераканацца, ці можна ісьці да вёскі ноччу. Але раптам зрабілася так цёмна, што я пасьпяшыў вярнуцца дамоў. Агульны напрамак сьцежкі можна было бачыць, але ўсё-ж я вярнуўся дамоў з разьбітым лобам і хворым каленам, бо натрапіў сьпярша на нейкі сук, а потым на пень. Такім чынам, па лесе ноччу ня прыдзецца хадзіць!..

Раніцою на другі дзень я пашоў у лес. Я выбіраў сьцежкі, якія, па маіх меркаваньнях, павінны былі прывесьці мяне да вёскі. Я ішоў густым лесам і захапляўся ад рознастайнасьці і пышнасьці роўнікавае расьліннасьці. З лесу я вышаў да мора. Ідучы морскім берагам, ня цяжка было дабрацца да вёскі. З тае прычыны, што я нікога не напаткаў па дарозе, ня было як паведаміць пра сябе жыхароў Гумбу. Зышоўшы з морскага берагу на добра ўтаптаную сьцежку і зрабіўшы некалькі крокаў, я пачуў галасы мужчын і жанчын. Хутка з-за зеляніва паказаліся стрэхі халуп. Я прайшоўся паўз адну з іх і апынуўся на першай пляцоўцы вёскі, дзе ўбачыў даволі многалюдную і ажыўленую сцэну. Двое мужчын старанна працавалі над выпраўленьнем страхі аднае халупы. Некалькі маладых дзяўчат і хлопчыкаў, седзячы на зямлі, плялі маты з лісьцяў какосавае пальмы і падавалі іх мужчынам. Дзьве ці тры жанчыны даглядалі дзяцей, а дзьве вялізныя сьвіньні з парасятамі даядалі астачу сьнеданьня.

Сонца стаяла ўжо высока, але на пляцоўцы было шмат ценю і сьпякота зусім не адчувалася. Гутарка была агульнай і здавалася вельмі жвавай. Я з вялікай цікавасьцю глядзеў на гэты малюнак. Але раптам пачуўся праразьлівы крык і ўзьнялася страшэнная мятусьня. Жанчыны і дзяўчаты з крыкам кінулі свае заняткі і пачалі хапаць грудных дзяцей. Дзеці голасна заплакалі, бо іх раптоўна разбудзілі. Падлеткі таксама загаласілі і пабеглі, цягнучы за сабою маленькіх дзяцей. Пабеглі нават сабакі з выцьцём і сьвіньні з сярдзітым рохканьнем.