Ніл Гілевіч - I чую я голас... - выбраныя вершы, 1954-2008

Мой гнеў прарос са слёз майго дзіцяці.
І страшна мне было за лес ягоны.
Але да ганьбы, ведаў я, не дойдзе:
Бацькоўскай мовы не зрачэцца сын!
Табе, панок, не зразумець тых слёз,
Хоць i равеснік ты майму нашчадку:
Яшчэ з калыскі вызвалены быў ты
«От грубого, простого языка».

Панок!.. А ты часом не быў, прабач,
У тым двары i разам з хлапчукамі
Мае дзіця за мову не грумячыў?
Чаго ж бо так узяў цябе за рэбры
Мой успамін пра той дзіцячы плач?

12.III.1994

Калі ліхое насланнё
Душу мне мучыла
І за апірышча сваё
Прымаў я чучала,

Калі хацеў мяне хаўрус
Купіць падманкаю,
Каб быў я «тоже белорус»
З душой-балванкаю, —

Я голас маці ўчуў здалёк —
З-за вечнай цемрадзі:
«А ты любоў маю, сынок,
Пусці паперадзе.

Яна не дасць табе пайсці
Гнілою кладчынай...»
Так і ратуюся ў жыцці
Любоўю матчынай.

1994-1995

На Нарачы, летам,
Ішлі мы з табою
То хмызам, то лесам
Над самай вадой.
І там, дзе паўкрутам
Трыснёг расступіўся,
Убачылі птаха,
Занятага вельмі сабой.

На камені чорным,
Што выткнуўся ледзьве
Над бела-блакітнай
Раўнечай вады,
Як на пастаменце —
Фігурысты лебедзь:
Прыгожы, паважны
І немалады.

Ён моцную дзюбу
Засоўвае ўпер'е
І шчыпле, і шчыпле
Сябе па пярынцы
Ды так апантана,
Няўцямна-зацята,
Бы ў муках знявер'я,
З адчаю, наважыў
Без пер'я застацца...

І я не заўважыў,
Калі без мяне ты
Пайшла па сцяжынцы
І ў момант у гэты
Застаўся адзін я...
На камені чорным.
Стаю і зацята
Шчыплю па пярынцы —
Над люстрам азёрным.

Ужо і к абеду,
І сонца ў зеніце,
А я ўсё стаю
І скубу-выскубаю
Даўжэзнае пер'е.
Скубу і кідаю,
Шчыплю i кідаю,
Ды так апантана —
Няйначай з адчаю,
У муках знявер'я.

Кідаю астаткі
Крылатай аснасткі,
З падмогі якой
Калісьці ўзляцела
І доўга лятала
Душа над зямлёй.

1994-1995

Ніякі рахунак, ніякі разлік
Ужо мне не страшны: я збыўся, Айчына.
Я марна не згінуў, бясследна не знік.
Мяне для цябе ўратавала Жанчына.

Ты кажаш, быў варты я лесу свайго?
Не знаю... Магчыма... Магчыма... Магчыма...
А ўспомню — i жах працінае ўсяго:
Даўно ўжо прапаў бы, калі б не Жанчына.

2. IV. 1995

Мой час прайшоў.
Сышоў ніякавата —
І згас... І вось душу бярэ ўціскі
Эпоха выхапняў і тарбахватаў,
Майстроў у старца адбіраць кускі.

Мой час прайшоў.
Сышоў безвынікова.
Так кожны раз кажу я сам сабе,
Калі гляджу, што робіцца наўкола:
Як звер звяруе, а скубач скубе.

Мой час...
Чаму ж яго я не шкадую?
Таму што знаю: і мінулы, той,
Што абяцаў мне долю маладую,
Таксама быў не мой, зусім не мой.

Не мне па спадчыне ад бацькі-маткі
Дастаўся ён, а прыхадняў гурме,
Што насаджала тут свае парадкі
І сваю волю дыктавала мне.

Час янычарства быў.
Таму і страшны,
Што ў вырадкаў ператвараў сыноў.
І ён не скончыўся, час учарашні.
Хлусня і здрада яго жывяць зноў.

Ну што ж!
Я шляху не згублю і ўпрыцем.
Каб час змяніўся — непатрэбны ўказ.
Мой час наперадзе.
Яшчэ ён прыйдзе —
Мой запаветны беларускі час!

26. Х. 1995

Свабода прагна перажоўваць
Адрыжку наедзі чужой.
Свабода ўесці ядам жоўці
Душу, не ўзятую іржой.

Што ж, перажоўвай!
Справа густу.
І жоўцю пырскай. І даводзь,
Што гэта так па-беларуску
Ідзе свабода ў кроў і плоць.

Даводзь, крычы i ўсіх нязгодных
Гані-цягні на самасуд.
Ты маеш права: ты свабодны
І ад віны, і ад пакут.

А я — нявольнік ix давечны.
Я — іх закладнік да труны.
Бо мой Радзіме ліст даверчы
Быў без цынізму i маны.

Мой боль і ёсць мая свабода,
Якой найбольш я даражу.
Яна — як ціхая пагода,
Што супакой нясе ў душу.

26. ХІ. 1995

Гавораць:
Паэт не бывае старым.
Сумнеўная мудрасць,
Хоць, можа, і з даўніх.
Паэт не бывае нядобрым і злым,
Калі ён паэт,
А не вершаскладальнік.