Леанід Дранько-Майсюк - Стомленасць Парыжам

Вулічныя артысты змянілі бальную румбу на англійскую жыгу, і я зноў пачуў:

— Французы! Усё на свеце праскачуць!

Я не згадзіўся з ім, на што ён амаль выкрыкнуў, што французаў ведае лепш за Бальзака і думкі другой пра іхнюю будучыню быць не можа.

Непадалёку ад танцораў пад малінавым тэнтам бялелі столікі пустога кафэ, і я сказаў старому, што пра будучыню не толькі французскай, а любой нацыі, лепей гаварыць седзячы. Мы заказалі па шклянцы божоле і мюнстарскі сыр.

— Трыццаць два працэнты гэтых танцораў хацелі б стаць урачамі, якія не прызнаюць граніц, якім усё адно, дзе і каго лячыць. А трыццаць працэнтаў францужанак хацелі б паўтарыць жыццё маці Тэрэзы, — раптам прамовіў Непрыкаяны Паляк.

Гэтым разам прамовіў без ніякай з'едлівасці.

Голас яго пацішэў, зрабіўся нават ласкавым.

Я не чакаў такое прыемнае змены ў ягоным настроі і, каб як найдалей захаваць гэтую ласкавасць, ужо намерыўся, патрапляючы ў лагодны тон, нешта распавесці пра жаночую бескарыслівасць, якую апявалі Флабэр і браты Ганкуры, хацеў сказаць нешта пра маральную трываласць нацыі, але ўсё ў адзін момант змянілася. Мой суразмоўца нібыта пачуў мае думкі і зноў амаль выкрыкнуў:

— Мараль у французаў?! Няма пра што гаварыць! I само гэта слова пустое. Мараль выдумалі грэчаскія манахі, прыпісаўшы яе Хрысту, а пасля ўжо рускія класікі запаланілі ёю Еўропу.

Божоле надало майму голасу іранічнай цвёрдасці:

— Грэчаскія манахі, рускія класікі... А пры чым тут французы? Лепей скажыце, колькі французаў хочуць завалодаць прэзідэнцкім крэслам?

Ен не адчуў ніякай іроніі ў маім пытанні і даволі сур'ёзна адказаў:

— Толькі тры працэнты. Чамусьці толькі тры. Але гэта хлусня, таксама як і тое, што васемнаццаць працэнтаў хочуць быць шчодрымі. Яны моляцца: пашлі нам, Божа, сто тысяч франкаў, і мы, не шкадуючы, тут жа аддамо іх бедным і няшчасным...

Мушу прызнацца, што мяне, прымітыўнага матэматыка, крыху раздражнялі яго імправізаваныя падлікі, але, вядома ж, свайго раздражнення я не паказаў. Наадварот, ветліва здзівіўся:

— Столькі летуценнікаў! На што ён тут жа сказаў:

— Богу лепш за ўсё абысціся без гэтых летуценнікаў. Варта яму не паленавацца і самому раздаць нямоглым жабракам гэтыя сто тысяч.

Не, ён не франкафоб, а проста чалавек, пакінуты жыццёвай лагодай, стары хворы эмігрант. Толькі праз немач сваю і самоту ён недалюблівае французаў, для якіх смерць ягоная, вядома ж, будзе незаўважнай. Напэўна, яму ўяўлялася й такое: да яго ў бальнічную палату ці ў нейкі іншы няўтульны пакой, у якім давядзецца паміраць, яны, гэтыя танцоры, прыйдуць не ў белым адзенні медыкаў, а ў зялёных камбінезонах смеццяроў.

Ен жыве да пары, як ліст на галіне, і цешыцца з таго, што пакуль яшчэ срэбнае львяня на яго шыі рахмана дрэмле. Але ж некалі яно раз'ятрыцца і перагрызе шаўковы ланцужок.

— У мяне над галавой толькі неба, — у ягоных вачах бліснула хвароба, — толькі неба! Як у раскрыжаванага Езуса! Я не маю нават парасона. Тут, у Францыі, больш за сто гадоў таму з'явіліся крытыя аўто, а я і па сёння не маю накрыцця. Некалі ў мяне быў парасон, але танцоры забралі яго...

Вулічныя артысты танцавалі не стамляючыся. Яны высока ўздымалі над сабою страусавае пяро самазабыўнае асалоды. I сапраўды, лёгка паверыць, што гэта тыя французы, якія ўсё на свеце праскачуць.

— Не глядзіце на іх, яны не майстры. Была адна танцорка... З Корсікі!.. Я люблю яе... — ён паказаў мне скамечаную рэпрадукцыю афішы Тулуз-Латрэка, на якой весялілася жанчына-дзіця, што заўчасна асляпіла сваё дзяцінства паўлінавым агнём эстраднага адзення.

— Яна засілілася на сваім паяску, — празвінеў яго шэпт, і скамечаная афішка на маіх вачах пацямнела.

Неяк я дамовіўся з А., што тое чорнае, што ўзнікне паміж намі (чорнае слова ці нават чорнае адценне), мы будзем пакідаць на 315-й старонцы рамана Дастаеўскага «Падлетак». Вядома ж, у нашай дамоўленасці ўсё магло быць іншым — і старонка, і раман, і аўтар. Але я назваў менавіта 315-ю старонку і менавіта раман Дастаеўскага «Падлетак». Назваў зусім выпадкова. Мусіць таму, што гэты раман якраз ляжаў на маім пісьмовым стале... Калі ж перачытаў выбраную старонку — доўга шкадаваў. У тым выданні рамана, якое ёсць у мяне і ў А., на самай сярэдзіне 315-й старонкі чарнее перадсмяротная запіска юнай пакутніцы, для якой, як і для танцоркі з Корсікі, пятля сталася акном у свет вечны...

Танцоры тым часам танцавалі нешта вясёлае, нешта сярэдняе паміж бесклапотнай бутадай і нашай полькай.