Анатоль Кудласевіч - Трынаццаць дзён (зборнік)

Маленькі хлопчык на прыпынку, растапырыўшы рукі і смешна раскарачыўшы крывенькія ножкі, чыкільдаў за галубамі: падбягаў, калываючыся, да птушак, нахіляўся і ўсё хацеў злавіць рукамі. «Хоп!» – пляскаў ён далонькамі. А яго маці стаяла воддаль і ўсміхалася.

О, як я ганарыўся сваімі заўсёднымі справамі, вечнай заклапочанасцю, як пагарджаў тымі людзьмі, што не ўмеюць выкарыстоўваць свой час, людзьмі павольнымі, што ўсякую справу робяць засяроджана і абдумана. А я? Ускочыў у аўтобус і радаваўся, што паспеў менавіта на гэты, дагнаў яго, сэканоміў пяць хвілін: уткнешся ў часопіс ці кнігу, чытаеш, выскачыш на прыпынку – і бягом, бягом, упохапкі… На работу, у краму, дахаты! I – за працу, хутчэй за працу! Увесь час нешта трэба тэрмінова зрабіць, баішся некуды спазніцца, не паспець. А ці трэба спяшацца? Можа лепш спыніцца, зазірнуць у душу і спытацца: «А што ж я хачу?» О, як ганарыўся я, што ўмею плённа выкарыстоўваць час – ні адной вольнай хвіліны, каб агледзецца, адумацца. А яны ж заўсёды назіралі за мной. Якую ісціну я мог даць ім? Чаму я мог навучыць добраму? Яны ведаюць лепш за мяне, як трэба жыць! Хіба, назіраючы мяне збоку, заўсёды затурканага, заведзенага чалавека-аўтамата, могуць яны паверыць таму, што я пішу? Не… Чалавек, што носіць у сабе ісціну, не такі: ён ходзіць павольна і асцярожна, нібы цяжарная жанчына, баючыся, каб не пашкодзіць тое, што выношвае ў сабе, – такому чалавеку няма куды спяшацца, ён ужо знайшоў галоўнае.

Я бачыў аднойчы ў юнацтве двух манахаў, даўно гэта было, але, нібыта ўчора, так і стаяць перад вачыма: два чырванашчокія манахі, у чорным адзенні, нават з невялікімі жывоцікамі, але жываты не выклікалі агіды, а наадварот – пацеху: нібы дзіцячыя… У выразе іх твараў сапраўды свяцілася ісціна! Вось хто нясе праўду Божую. Якія прасветленыя абліччы былі ў манахаў, нібы лікі святых, што сышлі з абразоў, як павольна, паважна і памяркоўна аб нечым яны размаўлялі паміж сабой, якімі вачыма глядзелі на свет і на людзей. Тады, стоячы ў Століне на прыпынку, я падумаў: «Гэтыя людзі штосьці ведаюць. Вось бы і мне даведацца тое ж… А можа падысці і спытацца: што знаеце вы, манахі? Навучыце мяне жыць! Як мне стаць такім жа, як вы?»

(Вечар 6 лістапада 94 года)

Дома жонка сустрэла з радасцю ў вачах, здаецца, і не сварыліся нядаўна. Яна выйшла на вуліцу тэлефанаваць свайму брату, а я застаўся з сынам. Стаяў ля акна і глядзеў на вуліцу. Па радыё гучала песня. Неяк нязвыкла па-новаму гучала песня і вяшчала радыё.

Колькі іх, памерлых, загінуўшых? Нас, жывых, – жменька. I ўсе яны чакаюць, каб мы дапамаглі ім сваёю малітваю. Ім не было калі спавядацца, пакласці на сябе хроснае знаменне, яны загінулі за нас, а мы павінны адмаліцца за іх.

Гучала песня, цудоўная шчымлівая мелодыя на словы Гамзатава пра салдат, якія ляцяць журавамі ў вечнасць.

О, Госпадзе, веру ў тваё ўваскрэсенне! Яны ўстануць аднойчы ўсе да аднаго: святыя і пакутнікі, тысячы простых людзей, загінуўшых за Тваю справу. Устануць аднойчы мае продкі, усе адышоўшыя прыйдуць, уваскрэснуць памерлыя, Госпадзе, і без Твайго імені на вуснах, Госпадзе, даруй ім, я жыву таму, што яны пакутавалі, ім, можа, не было калі памаліцца, але яны сумленна пражылі жыццё, Госпадзе, не пакінь іх!

Веру ў Тваё ўваскрашэнне, верую ў Цябе, Ісусе Хрысце, бачыў сёння ў царкве: ТЫ ЖЫВЫ І ВЕЧНЫ!

Няўжо і ад мяне залежыць, каб яны ўваскрэслі? Няўжо і я магу наблізіць царства нябеснае? Вечнае царства…

Прыйшла жонка. «Можа па сто грамаў на вячэру?» – спыталася яна. Як мне не хацелася разбаўляць настрой гарэлкай, але, баючыся, што яна зноў пакрыўдзіцца, я пагадзіўся.

Мы селі за стол. Яна парэзала дробнымі скрылікамі сухую каўбасу, дастала з лядоўні салат і зняла з пліты гарачую бульбу, ад якой падымалася пахкая пара, а я наліў у шклянкі гарэлкі.

– Давай, за нашу сям’ю, за нас і за сына! – дзынкнула шкло.

Выпілі. Я расказаў жонцы, што бачыў у царкве. Ужо каторы раз за гэтыя суткі глядзеў на яе і не пазнаваў. Мне было дзіўна: чаму раней мы не разумелі адно аднаго? Нібыта гаварылі на розных мовах. Увогуле, чаму людзі не могуць паразумецца? Не таму, што ў іх няма жадання (пры адсутнасці жадання не ідуць на кантакт), а таму, што жывуць на розных паверхах быцця і спрабуюць зносіцца паміж сабой: чуюць урыўкі слоў і сказаў, але не знаходзяць сувязі, не бачаць твару таго, хто гаворыць, не ўлоўліваюць адценняў інтанацыі… Гэта тое ж самае, што чытаць тэкст з аднымі галоснымі або зычнымі. Вельмі цяжка зразумець адно аднаго, калі там, дзе ў першага над галавою столь, у другога тое ж месца ўжо пад нагамі. Немагчыма, жывучы на розных паверхах быцця, аднолькава бачыць ісціну: з вышыні Эйфелевай вежы чалавеку адкрываецца ўся панарама Парыжа; са скляпення ён бачыць смецце перад акном ды мураша, які ўзбіраецца па травінцы.