Мифтахетдин Акмулла - Шигырьләр / Стихи (на татарском языке)

Минем кебек булыр микән бәхетсез,
Егет башым әсир булды вакытсыз;
Әсир диеп, борадәр, сүкмәңезләр,
Күземдәй канлы яшем түкмәңезләр.
Теләп алмадым үземә моны, әй яр!
Къәдәр [542] Къәдәр – тәкъдир, язмыш. килсә, япан булыр икән тар.
Бәла килсә, күрер күз күрмәз улыр,
Каза килсә, аяклар йөрмәз улыр;
Кеше мәхбүс булыр тәкъдир эшендән,
Сәбәб булган исә дә кылмышындан.
Сәбәб булыр дәхи дошман кешедән,
Тәҗәссес әйләюп мәстүр эшидән [543] Яшерен эшеннән (сәбәп) эзләп. .
Бу эшдә мөбтәлядер [544] Мөбтәля – дучар. канча әхъяр [545] Әхъяр – яхшы, изге, дус кеше. ,
Асыл фетнәгә мәншаэ тагъны әгъяр [546] Асылда, фетнә өчен явызларның сүзләре чыганак. .
Кәзаликә мөбтәля канча мөшаһир [547] Нәкъ шулай ук күпме мәшһүрләр дучар ителгән. ,
Мөгаллиме Санидәк 1+хикмәтдә маһир;
Шифа, шиддәт күрә килгән галиләр [548] Бөекләр дәвасын да, бәла-казасын да күрә килгән. ,
Әфазыйлдән [549] Әфазыйл – хәкимнәр; белем ияләре. пәйгамбәрләр, вәлиләр [550] Вәли – хуҗа, башлык. .

Әссәламегаләйкем асыл затка 1+,
Мәйданда узып килгән аргымакка;
Лаикъдап [551] Лаикъдап – лаеклап. дәрәҗәңә яздым сәлам,
Төбендә аса җөйрек [552] Аса җөйрек – бик йөгерек. булмасак та.
Бөстансыз [553] Бөстан – гөл-бакча. былбылдагы сайрай алмас, —
Бу көндә охшап тормыз җабалакка.
Ходаның язганына чара бармы? —
Язылмыш ләүхелмәхфуз дигән такъка [554] Язылган язмыш тактасы дигән тәхеткә. .
Илтимас [555] Илтимас – үтенеч. хәзрәтеңә сад-һәзәран [556] Сад-һәзәран – йөз-меңнәрчә. :
Без факыйрь бичараны читкә какба;
«Ишарәт – гакыллыга» дигән сүз бар 2+, —
Артык сүз әдәбсезлек асыл затка.
Дөньяның төсеп тормын [557] Төсеп тормын – төшеп торам. мәзарына [558] Мәзар – кабер, гүр, зират. ,
Сатылдым бер сом илдең базарына [559] Сатылдым бер шом илнең базарына. ;
Агяһлек һич берендән сүз алмадым [560] Һичбер кешедән хәбәр итү сүзе ишетмәдем. ,
Сунда да [561] Сунда да – шунда да. өмидемне өзалмадым, —
Хибестә интизар буп [562] Хибестә интизар буп – тоткында интизар булып. зарыккандай
Сезләргә тагы җаздым – түзалмадым 3+.
Бәндәдә булады усындай хәл,
Дананың ләфзы [563] Дананың ләфзы – белекленең сүзе. – шикәр, мәгънәсе – бал;
Бичара зарыккандай айтканды дип [564] Айтканды дип – әйткән иде дип, әйткәндер дип. ,
Солтаным, илтимаска нәзарың сал [565] Нәзарың сал – күзеңне сал, яхшы мөнәсәбәтең күрсәт. .
Тоткынлар кыйбласиде [566] Кыйбласиде – кыйбласы иде. бусагаңыз,
Сүз полын [567] Сүз полын – сүз бәясен (пол – акча). белмәгәнгә охшамаңыз 4+.
Җусаңыз, бер төскән кер китбәй калмас,
Кайраса, кителгән җир үтбәй калмас;
«Һәрбер зат үз аелына кайтыр» дигән —
Дат җогып [568] Дат җогу – кер тию, тап йогу (тутыгу). , булат кылыч үтбәй калмас.
Күп иде мөселманга нәзарыңыз,
Көн саен бәләнд [569] Бәләнд – югары, дәрәҗәле. мәйдан базарыңыз,
Саркытдан [570] Саркыт – табындагы ризыктан өлеш; күчтәнәч. Акмулланы буш куймаңыз, —
Тасады сездең дәүләт казаныңыз [571] Ташыйдыр сезнең дәүләт казаныгыз. .
Дөньяда артык кылган хакъ багыңыз [572] Багыңыз – бәхетегез (бакъ – бәхет). ,
Җәелгән мәмләкәткә әрүагыңыз [573] Әрүагыңыз – әруахыгыз, биредә: нәселегезнең даны. ,
Данишмәнд [574] Данишмәнд – белемле. алмагачның мивәсидең [575] Мивәсидең (мивәсе идең) – җимеше идең. ,
Кышы-җазы көелдәсен [576] Көелдәсен – гүелдәсен (шауласын). җафрагыңыз.
Китбәгән [577] Китбәгән – китмәгән. бәхет, дәүләт бас-малыңдан,
Чыкмаган ир-азамат икъбалеңдән [578] Икъбал – алга барган эш, киләчәк бәхет. ;
Кәрәмең Бәхре Гоман къәтрәсендәй [579] Юмартлыгың Гоман диңгезенең тамчысыдай. , —
Канча җорт [580] Канча җорт – күпме халык. су эчәде ихсаныңдай [581] Ихсан – изгелек, юмартлык. .
Дәүләтең бәхетеңмин [582] Бәхетеңмин (бәхетең менән) – бәхетең белән. таса бирсен,
Каһәрең дошманларны баса бирсен,
Дошманың кырдан өркеп кача бирсен,
Ходаем маңдаеңды ача бирсен!
Дога сул [583] Сул – шул. Акмулладан, солтанымыз,
Эчендә күп җолдыздың Чулпанымыз;
Тумагасы – көмешдән, турын – алтын,
Һиммәте бәләнд мәйдан шоңкарымыз [584] (Ау кошының) бүреге – көмештән, ауың – алтын. Дәрәҗәсе югары – бөек шоңкарыбыз. .
Киләсең ата-затдан нәкыйс [585] Нәкыйс – кимчелекле. булмай,
Һиммәтең поркуәт 5+, дәүләтең – сай [586] Һиммәтең – тулы куәтле, дәүләтең – киң. ;
Дога кунып, кот җоккан [587] Кот җоккан – бәхет эләккән. бер урын дип,
Ботакка пәнаһлаган [588] Пәнаһлау – сыену. без торымтай [589] Торымтай – ау кошларының бер төре. .
Җәһәннәм хәрам булсын этеңезгә.
Килмәсен дошманларың битеңезгә,
Гыйнайәт [590] Гыйнайәт – кайгыртучанлык, ярдәм. өстәлеңдәй бер умыртка
Ташласаң ни булады этеңезгә?
(…) 6+.