Муса Җәлил - Сайланма әсәрләр

Кояш ашыга
безнең калку кырны
Ак күбекле кардан әрчергә.
Безгә хәзер менә әйтергә иде:
– Даёшь, кояш,
иртә чәчүгә!..
Юк шул, Мотый,
безнең тамак кипкән,
Борын очына саркый тиребез.
Без орлыкны ташып куймаганбыз,
Сынык юлдан чана сөйрибез.
Тузган чикмән ямап йөргән кебек,
Кардан карга сикереп, әйләнеп —
Без кайтабыз авыр йөк өстендә,
Иртә чәчү безгә кайда әле!..

Тузган чикмән күпме ямасаң да
Сүтелә инде,
без дә, кар эзләп,
Күпме сөйрәлсәк тә,
яз соңламас,
Яз үзенчә кышны каезлар.
Сиңа карыйм, Мотый,
тирләгәнсең,
Мыш-мыш килеп, атны куасың.
Син әйт инде,
болай безнең амбар
Уңыш белән кайчан тулар соң?

Орлык фондын җыйнап куяр көнне
Безнекеләр йөрде кинәнеп:
– Район бирер әле,
юк орлыкны
Каян җыйыйк? – дип сөйләнеп.
Хәзер карыйм сиңа,
мыш-мыш килеп,
Алып кайтасың район орлыгын.
Кышкы юллар көлеп яткан чакта,
Сез соң нәрсә карап тордыгыз?
Кар шул инде – тузган чикмән хәзер,
Аннан киткән,
моннан сүтелгән.
Юллар сынык,
мескен ат терлеге
Бер атлый да карга сөртенә.
Ул малкайга хәзер әйтергә иде:
– Аша, малкай, симер,
аннан соң,
Тырма җиткәч, кырда «эһ» тә дими,
Басуларның чәчен тарарсың.

Юк шул, Мотый,
хәзер безнең малкай
Кара җирдә чана өстерәп,
Иңбашлары чыга,
өйгә кайткач,
Аурып ятар шуның өстенә.

Кояш көлә,
кояш кызганмый да,
Кар чикмәнен сүтә,
тарткалый.
Аңар зәвык, ахры,
колхозчының
Эш өстендә йоклап ятканы.

Юк, без хәзер, Мотый,
кулыбызны
Күтәрербез,
шушы ачудан
Иртә орлык,
иртә мал хәзерләп,
Иртә чыгып,
иртә чәчүгә!!!

Таң атканчы икәү бергә булдык,
Серләр сөйләп үтте ярты төн.
Син, ай төсле балкып, төн буена
Йөрәгемне минем яктырттың.
Таң сызылды,
Мине иң соңгы кат
Син үптең дә аннан кузгалдың.
Таң алдыннан баткан ай шикелле
Әллә кая киттең, югалдың.
Тәрәзәмнән кояш караганда,
Мин, ялгызым өйдә каңгырып,
Утыра идем инде авыр сулап,
Сине көтеп, сине сагынып.

Ник килдең син, кояш, күрмисеңме
Минем башым авыр кайгылы?!
Ник килдең син матур төнне куып,
Ник урладың минем аемны?!
Ник тиз үтте шулай бу серле төн,
Нигә шулай иртә атты таң?!
Кая киттең…
миңа шундый назлар
Бүләк иткән көләч ләтыйфәм? —
Белсә идең минем, йөрәк дустым,
Белсә идең минем күңелне…
Бу соңгы кич миңа яшьлегемнең
Соңгы җыры булып күренде.

Бу соңгы кич – минем иң ялкынлы
Хисләремне үзенә яшерде…
Синең белән бергә мәңге миннән
Киткән төсле булды яшьлегем.
Әллә нәрсә булды бу күңелгә,
Ник мин болай янам, борчылам.
Кич ятсам да, һаман сине уйлыйм,
Таң атса да, сине юксынам.
Мин онталмам, ахры, синең назны,
Синең күкрәгеңнең җылысын!..
Син калдырдың миндә мәңге бетмәс,
Мәңге сүнмәс сагыну тойгысын!..

Еллар үтә…
Ә мин һаман көтәм,
Бу гомернең гөле сулганчы —
Күрсәм иде сине тагын бер кат,
Сөйсәм иде сине туйганчы!
Теләр идем хәзер…
Исергәнче
Ал иренеңнән синең үбәргә!
Үлгәндә дә сөю җырын җырлап,
Синнән ялкын эчеп үләргә!..

Мин алдым да,
никтер, кызыксынып,
Хезмәт дәфтәреңне карадым.
Күңлем сизде —
кинәт бөрлегәндәй
Алсуланды синең яңагың.
Кояш инде
ерак офыктагы
Болытларга кереп күмелгән.
Сезнең сабан
офык яктысында
Ялтыр-йолтыр чагылып күренә.
Болыт аша качып-посып кына
Нурын сузган кояш шикелле,
Керфек аша
көләч карашыңны
Суздың миңа,
көлеп сөйкемле.

Мин дәфтәрдә күрдем
нормаларның
Бик еш кына йөздән ашканын,
Шуңар синең горур йөрәгеңдә
Сөенү дәрте ярсып ташкандыр.
Битләреңдә уйный
кызу эшләп
Арганлыктан туган кызыллык.
Ул – яшьлегең таңы —
эш өстендә
Туа булыр шулай сызылып.
Маңгаеңа кунган тир тамчысы
Керфегеңә төшә егылып.
Ул —
шулай ук синең яшьлегеңнең
Таң аттырып туган чагыдыр.
Шомырт чәчең, җилгә дулкынланып,
Иелеп үбә шаян кашыңны.
Син оялдың,
кинәт, түбән карап,
Күзләреңнең көлүен яшердең.
Мин сокланам,
зәңгәр колхоз кыры
Таудай уңыш бирү өстенә
Батыр эшләп, матур көлә белгән
Шундый сылу кызлар үстерә.
Бу кырлардан ерак китсәм дә мин,
Тирән калыр минем хәтердә —
Дулкынланып торган киң басулар,
Шул басуда йөргән батырлар.