Кастусь Цвірка - Сцежка дадому

Што ж ад мяне адвярнулі —
такія лядовыя! — твары?
А, гэта ж і вам я —
«пачвара»!

Вам, каму расказаць
гэтак прагнуў,
Як, хіжыя,
укралі ксяндзы ў вас
праўду.

Душы вашы прыдбаўшы,
заслаўшы кадзілам вочы,
Вякамі водзяць зладзеі
вас сярод ночы.

Водзяць, водзяць,
нібы авечак на пасту,
Вас —
сляпую паству!

Я прыйшоў да вас, каб скрануць
замшэлы валун іх догмаў.
Як кінуліся ксяндзы на мяне!
Люцей за догаў!

Хаця ж бы ад ерасі-яду
ўратаваць вашу веру —
У агонь, у агонь
хімеру!..

Я — гару! Я — гару!
Тры стагоддзі гару —
З вамі ўсё
гавару...

ДЗЕКАБРЫСТЫ

Вірам — плошча Сенацкая:
мы паўсталі —
Сцяну векавую маўчання
узарвалі.

О як шчыра ляпілі цары
(што аж праглі народ ашчаслівіць)
гэту сцяну!
Як яе мацавалі,
сцераглі, пільнавалі,
гэту сцяну!

Шабля жандара
кроіла крыва краіну — сцяна,
Свісталі бізун ды нагайка па спінах —
сцяна.
Ці ж не даволі
праўды шукаць у двары мужыкам — сцяна,
Жыць на Русі толькі добра
цівунам ды шпікам — сцяна.

Край навылёт пранізалі
іх вочы-пікі — сцяна,
Шчыліны ўсе абляпілі
чуйныя вушы без ліку — сцяна...

О, за гэтай сцяною глухою,
людскою бядой мураванаю,
Было як у бога за пазухай
Дому Раманавых.

Думкамі голаў цары не забівалі
у светлым раі:
Пра ўсё за іх дбалі
іхнія халуі.

Рукамі тых халуёў
грэблі яны
з душ падданых даніну,
Рукамі тых халуёў
з дзіцячых ратоў
выдзіралі яны
хлеба скарыну.

Трэба былі царам
з золата толькі палацы,
Трэба ж былі царам
сабакары ды паяцы.

О як апявалі яны цароў, халуі,
О як у ладкі пляскалі з усіх бакоў, халуі
(Вы думаеце, гэта нішто — ладкі?
На гэтых ладках, бяздумных ладках,
Растуць тыраны, як на аладках).
А як таленавіта
лікі цароў
халуі малявалі —
сонцы нібы!
Якія ясныя вокал галоў
выводзілі німбы!

Як перад тронам падалі на калені,
як білі чалом у зале!
З якой шчаслівай усмешкай
яго вялікасці
боты лізалі!

Таго ж, хто не ўмеў боты лізаць,
халуі навучыць кляліся,
Прысягалі дарам: усіх, як ёсць, закілзаць —
ліся, золата, ліся!

Так, і кілзалі, кілзалі, кілзалі,
Рукі і ногі «няверным» вязалі,
Вучылі шпіцрутэнамі, штыкамі,
Лютымі нерчынскімі руднікамі.

Таўклі ў мазгі ўсім — год за годам,
Што цары — гэта слугі народа,
Хоць было зусім наадварот:
Не цары былі для народа,
Для іх быў народ.

Спрадвеку раджаліся ўсе і жылі — для цара,
На смерць, не думаючы, ішлі — за цара,
Малілі,
каб бог зберагаў (шмат зім і лет) — цара,
Думалі, скончыцца свет — без цара.

Ды падданых сваіх
цар ясналікі
Нават не бачыў з трона —
быў занадта вялікі.

Для яго людзі ўсе — мухі:
Якія ў іх могуць быць мукі?
Яны толькі пешкі ў царскіх забавах — войнах,
Людскіх недарэчнейшых бойнях.
Імі, бязмоўнымі мужыкамі,
Біцца можна з другімі царамі,
Біцца, як бітамі, як шарамі,
Біцца галовамі іх,
ілбамі.

Усё роўна не скажуць яны ні слова:
На тое ж аднята ў іх мова.
Можна смела іх кідаць у бой,
Гнаіць у акопах...
Не!

Хопіць!
Гулкім грукам па бруку — боты:
На плошчу, на плошчу, паўстанцкія роты!
Локаць да локця (духам слабыя, прэч!)
Строяцца, строяцца роты ў карэ.

Досыць маўчаць —
у бой з пракаветным горам!
Мы выйшлі на плошчу,
мы сёння гаворым!

Мы кажам: род царскі — тыранскі,
пад корань яго, да семя!
Каб і ў вяках не было яму
уваскрасення!

Хай тыя, што сеюць, што веюць,
што жнуць, што аруць, што будуюць,
Краінай і доляй уласнай
кіруюць.
У іх ёсць свой розум —
ну, хіба ж яны калекі?
Яны ані ў кога
не просяць апекі...

Мы на плошчы Сенацкай.
За ёю — прасторы, прасторы...
Мы доўга маўчалі,
мы сёння гаворым!

О як ад той мовы трон скаланула —
крывавае катаў крэсла!
О як ад той мовы прачулай
дробна каленкі ў цара затрэсла!

Апекуна-цара ратаваць
выбеглі ўсе лізаблюды
(О як ірвуцца яны паказаць
сваю адданасць усюды!).

Трымацца, паўстанцы: між здрадніцкіх плеч
цар артылерыю коціць!
Акружана плошча... і вось карцеч
нас косіць, нас косіць, нас косіць.