Праспэр Мерымэ - Навелы

Мэнтан — горад у Англіі, дзе выраблялася пальная зброя высокай якасці.

Франчэска да Рыміні.— У «Пекле» Дантэ (песня V) апавядаецца пра каханне Франчэскі Рыміні і Паола Малатэста, яе дзевера. Яны адкрылі адно аднаму сваё каханне, чытаючы рыцарскі раман пра любоўныя прыгода Ланселота.

Фідый (каля 490—430 да н. э.) — старажытнагрэчаскі скульптар.

Згодна з правілам Гарацыя...— Мерымэ падае далей словы з «Паэтычнага мастацтва» Гарацыя (верш 148), сказаныя ім пра Гамера.

За сутнасць справы (лац.).

...як Панург, «ад прыроды баяўся бойкі»...— маецца на ўвазе адна з рыс героя рамана Рабле «Гарганцюа і Пантагруэль» (кн. II, раздз. 21).

Кампанія — Маецца на ўвазе Ост-Індская кампанія, якая трымала ў сваіх руках увесь англійскі гандаль з Індыяй і нажывала на гэтым вялізныя грошы. Кампанія няшчадна эксплуатавала індусаў.

Гатунак сыру, нацыянальная страва карсіканцаў (аўт.).

На тыя часы англічане называлі так свецкіх людзей, што імкнуліся вылучыцца праз нешта надзвычайнае (аўт.).

Конрад — герой паэмы Байрана «Карсар» (1814).

Signori завуцца нашчадкі карсіканскіх феадалаў. Паміж родамі signori і caporali ідзе спрэчка за радавітасць (аўт.).

Г. зн. з усходняга берага. Гэты пашыраны выраз di lὰ dei monti мяняе сэнс адпаведна месцу знаходжання таго, хто гаворыць. З поўначы на поўдзень Корсіку дзеліць горны хрыбет (аўт.).

В. Філіпіні кн. II. — Граф Арыга бэль Місэрэ памёр каля 1000 года. Кажуць, што па ягонай смерці пачуўся голас, што спяваў наступныя прарочыя словы:

(Памёр граф Арыга бэль Місэрэ; і Корсіка цяпер зазнае бяды.)

Такой святой няма ў календары. Даць зарок святой Незе — упарта ні ў чым не прызнавацца (аўт.).

Марбёф, Луі-Шарль-Рэнэ (1712—1786) — губернатар Корсікі.

...пры Катр-Бра...— Гэтая бітва на тэрыторыі Белый адбылася 16 чэрвеня 1815 года; французскія войскі пад кіраўніцтвам маршала Нэя перамаглі англічанаў.

Быць alla campagna (тут: у лесе), значыць — быць бандытам. Бандыт — гэта не абраза: ён разумеецца ў сэнсе «выгнанец».

Carchera — пояс, у які кладуць набоі. Злева на яго навешваецца пісталет.

Амбігю Камік — парыжскі тэатр, заснаваны ў 1869 годзе. На сцэне гэтага тэатра з поспехам ставіліся меладрамы.

Pinsuto — так называюць тых, хто носіць вастраверхія каптуры, barreta pinsuta.

Шэндзі — галоўны герой рамана Лорэнса Стэрна «Жыццё і меркаванні Трыстрама Шэндзі, джэнтльмена».

La scaglia — пашыраны выраз (аўт.).

Пры дзецях трэба паводзіць сябе прыстойна.

Бастыец. Карсіканскія горцы ненавідзяць жыхароў Бастыі і не лічаць іх за землякоў. Яны ніколі не кажуць Bastiese, а Bastiaccio; вядома, што канчатак -accio выкарыстоўваецца звычайна з пагардлівым сэнсам.

...вершы Віргілія...— Далей падаецца цытата з «Энеіды» Вергілія (II. IX).

Ён рассек яму скроню расплаўленым свінцом і распасцёр на пяску (лац.).

La mala morte — гвалтоўная смерць.

Так завецца баран з бомкаю, што вядзе статак, па аналогіі такую ж назву даюць члену сям’і, які кіруе ёю ва ўсіх важных справах (аўт.).

Між іншым (англ.).

Досыць, хопіць! (італ.).

Сыр, што адпавядае ўсім патрабаванням (італ.).

Найшчырэйшае прывітанне (англ.).

Бурка з тоўстага сукна з капюшонам (аўт.).

Мая далікатная Каломба...— «Каломба» па-італьянску і па-карсіканску — галубка.

Salute ὰ noi! — выраз, што вымаўляюць звычайна, ужыўшы слова «смерць» (аўт.).

Мімавольныя чары вачыма ці словамі (аўт.).

Калі нейкі недаверлівы паляўнічы не дасць веры двайному стрэлу пана дэла Рэбія, прапаную яму схадзіць у Сартэн, дзе яму раскажуць, як адзін з найпрыстойнейшых і шаноўных жыхароў гэтага горада адстраляўся адзін з перабітаю леваю рукой, быўшы ў такім самым небяспечным становішчы (аўт.).

«Атэла» — опера Расіні, напісаная ў 1816 годзе на сюжэт аднайменнай трагедыі Шэкспіра.