Невядома: Быць (або ня быць) сярэднеэўрапейцам [сучаснае польскае мысьленьне]

Першае выданьне твора Мацея зь Мехава мела назву: Tractatus de duabus Sarmatiis (1517), наступнае: Deskriptio Sarmatiarum (1521). Гл. таксама S. Aleksandrowicz, Rozwój kartografii Wielkiego Księstwa Litewskiego od XV do połowy XVIII w. Wydanie II poprawione i uzupełnione. Poznań, 1989, t. I, passim.

Сьпiсаньне падарожнiкаў склаў S.Kot, La Réeforme dans le Grand Duché de Lithuanie. Facteur d’occidentalisation culturelle. «Brussels Université Libre. Institut de Philologie et d’Histoire Orientales et Slaves» 12, 1953, s. 45–48.

Пераклад фрагмэнту лiста падаў O. Halecki, Zgoda sandomierska 1570 r. Warszawa, 1915, s. 22.

Выказваньне Дыскордыi належыць трактаваць у тыповых катэгорыях лiтаратурнага замоўцы часоў гуманiзму i ягонага адваката (Навука аб праўдзiвай i аб фальшывай пакуце ...Ваўжынца з Пшасьнiша ...Берасьце на Бугу 1559, без прысьвячэньня). Новае выданьне твора Ласiцкага: J.Lasickis, Apie žemaičiř, kitř sarmatř bei nekitru krikščioniř dievus (Вiльня, 1969, на с. 35–51 фатаграфiчны тэкст лацiнскага выданьня: Bazylea, 1615). Аб Я.Л. манаграфiя пяра Х.Барыча, а таксама ягоны жыцьцяпiс у Polskim Słowniku Biograficznym XVIII, 1973, s. 218–222.

J. Tazbir, Społeczny i terytorialny zasięg polskiej reformacji, «Kwartalnik Historyczny» LXXXII, 1975, s.723–735. Дагэтуль ня страцiла сваёй вартасьці праца H. Merczynga, Zbory i senatorowie Protestancy w dawnej Polsce. Warszawa, 1908 (дадатак да твору В. Красiньскага, Zarys dziejów powstania i upadku Reformacji w Polsce. Таксама рэпрынт 1986 г.).

M.Kosman, Reformacja i Kontrreformacja...; яго ж, Litewska Jednota...; яго ж, Protestanci i Kontrreformacja. Wrocław, 1978, passim; K. Górski, Studia nad dziejami polskiej literatury antytrynitarskiej XVI wieku. Kraków, 1949; L. Szczucki, Jan Licyniusz Namysłowski. Studium z dziejów antytrynitaryzmu litewskiego na przełomie XVI i XVII wieku (у:) Studia nad arianizmem. Praca zbiorowa. Warszawa, 1959, s. 131–157; I. Саверчанка, Сымон Будны — гуманiст i рэфарматар. Менск 1993, а таксама артыкул у Polskim Słowniku Biograficznym III, s. 96 nn. пяра С. Кота.

Гл. J. Tazbir, Bracia polscy na wygnaniu. Warszawa, 1977, s. 58 nn.

Kosman, Protestanci, s. 70 nn. i паказьнiк крынiцаў; Z. Nowak, Kontrreformacyjna satyra obyczajowa w Polsce XVII wieku. Gdańsk, 1968 (гаворка вядзецца пра Вiльню, гл. частку II: Antologia, s. 197 nn.)

Палiтычнага аспэкту змаганьня са сьведчаньнямi мiнуўшчыны датычыць: M. Kosman, Cmentarze dawnego Wilna. Toruń, 1994, асаблiва с. 155 нн. (разьдзел аб часох пасьля другой сусьветнай вайны).

Аб укараненьнi хрысьцiянскiх культаў, у тым лiку кальвiнiсцкага пратэстантызму ў Вялiкiм Княстве Лiтоўскiм M. Kosman, Drogi zaniku pogaństwa u Bałtów. Wrocław, 1976, s. 180 nn. На тэалягiчную слабасьць польскай Рэфармацыi зьвяртае ўвагу Е. Тазьбiр, Reformacja w Polsce. Szkice o ludziach i doktrynie. Warszawa, 1993, s. 27.

Сьпiсаньне сынодаў i правiнцыйных сэсiяў Лiтоўскай Кангрэгацыi 1611–1913, «Monumenta Reformationis Polonicae et Lithuanicae» Seria IV, zeszyt 1. Wilno, 1913. Хаця каты Шымана Канарскага гэтага ня ведалi, змоўнiк быў кальвiнiсцкага веравызнаньня, i перад карай сьмерцяй у Вiльнi яго спавядаў эвангелiчны духоўнiк. Гл. таксама «Аб некаторых успамiнах Флярыяна Сьвiды ў сувязi з фамiльным маёнткам Глевiн», Цэнтральная бiблiятэка Летувiскай Акадэмii Навук у Вiльнi, сьпiсаньне ERS F40–1025.

Kosman, Litewska Jednota, s. 65.

Рэфармацыя стварыла перадумовы для ўзмацненьня кантактаў памiж Вялiкiм Княствам i Захадам Эўропы, у тым лiку дзякуючы выездам на студыi моладзi i кандыдатаў у духоўны стан, i, перадусiм, для больш iнтэнсіўнай iнтэграцыi Рэчы Паспалiтай. Тымчасам у летувiскай навуцы, не вылучаючы найнавейшых працаў, можна спаткаць тэндэнцыю ўвыпукленьня выняткавасьцi, спэцыфiкi, а таксама залiчэньня ў летувiсы людзей, зьвязаных паходжаньнем i культурным асяродзьдзем з каронай i рускiмi землямi Вялiкага Княства. Як прыклад пакажам тут на кнiгу: Lietuvos publicistai valstiečiř klausimu XVI a. pabaigoje — XVII a. pirmojoje pusëje, укладзеную I. Lukšaitë (Vilnius, 1976), дзе — пакiдаючы ўбаку iнтэрпрэтацыйныя падыходы — аналiзуюцца такiя «лiтоўцы», як Пётра Скарга, Аран Алiзароўскi, Марцiн Сьмiглецкi або Анджэй Волян. На гэта зьвярнуў увагу Х. Вiснэр у рэцэнзii на старонках «Odrodzenia i Reformacji w Polsce» XXIII, 1978, s. 243. Гэты гiсторыяграфiчны аспэкт вывучэньня Рэфармацыi заслугоўвае асобнага дасьледаваньня.

«Żagary» — літаратурнае згуртаваньне маладых польскіх пісьменьнікаў у Вільні, узьніклае наўкола часапісу з аднайменным найменьнем, заснаванага ў 1931 годзе. У якасьці назову згуртаваньня было выкарыстанае летувіскае слова, якое ў перакладзе азначае «сухое гальлё», «трусак». Сярод праграмных прынцыпаў дасьледнікі адзначаюць «антыэстэтызм», «нэасымбалізм», «поўную свабоду творчасьці». Да згуртаваньня ў розны час належалі Тэадор Буйніцкі (1907–1944), Ежы Загурскі (1907–1984), Ежы Путрамэнт (1910–1986), Аляксандар Рымкевіч (1913–1983) і сам аўтар дадзенага эсэ Чэслаў Мілаш.

POW — Polska Organizacja Wojskowa (Польская вайсковая арганізацыя). Тайная вайсковая арганізацыя, створаная зь ініцыятывы Ю. Пілсудзкага ў кастрычніку 1914 году ў Варшаве, якая аб’яднала «Polskie Drużyny Strzeleckie» і «Związek Strzelecki». Дзеяла ў Каралеўстве Польскім, пасьля таксама на Галіччыне, Украіне, Расіі, Летуве (гэтым і тлумачыцца рэзка адмоўнае стаўленьне новых летувіскіх уладаў да гэтага прапольскага ўтварэньня. Спачатна галоўнай мэтай POW было ажыцьцяўленьне выведча-дывэрсійнай дзейнасьці супраць Расіі; у 1915–1917 гг., пасьля нямецкай акупацыі Каралеўства Польскага, перайшла на напаўлегальны стан; у 1915 г. частка чальцоў POW уступіла ў I Брыгаду Легіёнаў Польскіх. Займала варожую пазыцыю да кастрычніцкага перавароту ў Расіі; удзельнічала ў перайманьні ўлады ў Галіччыне і раззбраеньні немцаў у Каралеўстве Польскім. Галоўнакамандуючы — Ю.Пілсудзкі, а пасьля ягонага арышту (ліпень 1917) — Э.Рыдз-Сьміглы.