Невядома - Быць (або ня быць) сярэднеэўрапейцам [сучаснае польскае мысьленьне]

Гл. G. Herling-Grudziński i A. Michnik: «Dwugłos o Eurokomunizmie», Kultura, № 4 (355), kwiecieс 1977, дзе прадстаўлены розныя пункты гледжаньня на гэтую тэму. Таксама інтэрвію А. Міхніка для L’Espresso, прыведзенае ў Orzeł Biały — Na Antenie, № 149, styczeс 1977, str. 26, а таксама «Eurokomunizm i Europa Wschodnia» (зацемка аб артыкуле Г. Гэрлінга-Грудзіньскага ў Il Giornale 25.2.1978), Kultura, № 4 (367), kwiecień 1978, str. 70–73.

Прэс-канфэрэнцыя ў Лёндане, Kultura, № 1–2 (352–353), styczeс–luty 1977, str. 163–165. Справаздача з прэс-канфэрэнцыі ў Tygodniu Polskim z dn.18.12.1976, str. 12. Інтэрвію Я.Кураня для Le Monde z 29.1.1977. K. Modzelewski: «List Otwarty do E. Gierka», Aneks, № 13–14, 1977, str. 49–70.

Такую пазыцыю вельмі рашуча сфармулявала рэдакцыя «Kultury» («O pomoc dla opozycji w Kraju», Kultura, № 11 (362), listopad 1977, str.55–56). Цяпер мы чакаем, каб іншыя выданьні пайшлі за гэтым часопісам.

Пра тое, што існуюць умовы для ўзьнікненьня апазыцыі, я пісаў у нарысе «Адзіны шлях» (Kultura, № 3 (294), marzec 1972, перадрук у O myśl polityczną, Londyn, 1976). Я таксама сьцьвярджаў, што трэба чакаць хуткага разьвіцьця апазыцыі ў Польшчы.

Пар. уступ да зборніку маіх артыкулаў «O myśl polityczną», Londyn, 1976.

Дактрына гэтая, маючы сваю крыніцу ў антыпаўстанскай ідэалёгіі нацыянальных дэмакратаў, здабыла цяпер досыць шмат прыхільнікаў у розных галінах грамадзкай думкі.

Р. Фрэлек: інтэрвію, працытаванае ў «Alternatywy PRL», Orzeł Biały — Na Antenie, № 163 (1310), marzec 1978, str.14–15.

Розныя выказваньні Э.Герэка цытуюцца ў «Audiencja u Papieża», Orzeł Biały — Na Antenie, № 161 (1308), styczeс 1978, str. 18–19.

Характэрныя афіцыйныя заявы на карысьць дэмакратыі з боку апаратчыкаў найвышэйшага ўзроўню (т.зв. групы Ахаба) напрыканцы 1977 г. («List do Gierka», Tydzień Polski, № 4 (23) z 23.1.1978, str. 3).

J.Barth, Postmodernizm: literatura odnowy, у: «Literatura na świece», № 5–6, 1982.

Постмадэрнiсцкую пазыцыю ў фiлязофii навукi рэпрэзэнтуюць ня толькi «клясыкi» гэтага руху, што наўпрост дэкляруюць прыналежнасьць да яго, такiя, як Льётар або Роцi, але таксама i Бас.С. ван Фрасэн, Laws and Symetry, Oxford, 1989, дарма што ён не накладае на сябе ў згаданай кнiзе нiякiх постмадэрнiсцкiх абавязаньняў. Аднак ягоная рэфлексiя на тэму навукi: бунт супраць мэтафiзыкi i iнструмэнталiзму — ёсьць explicite падкрэсьлена антыкартэзіянскай пазыцыяй. Паводле Фрасэна, навуковыя тэорыi не зьвязаныя зь сьветам i ўзьнiкаюць дзякуючы сымэтрычнаму парафразаваньню адных тэорыяў iншымi.

A.Grzegorczyk. Niekartezjanskie współrzędne współczesnej humanistyki, Poznań, 1992.

P. Przybysz, Postmodernizm — kultura utraconej szansy, у: «Principia», tom III, 1991.

Абавязкова прынамсi зважаць на асноўнае i велiзманае фiлязафiчнае пытаньне, якое зьявiлася ў сувязi з намiналiзмам. Уршуля Л.Жэглень апавядае наступнае: «У дыскусiях над праблемай няiсных спакмянёў традыцыйна, як i ў спрэчцы аб унiвэрсалiях, вырозьнiваюцца тры [...] становiшчы: (1) намiналiсцкае, згодна зь якiм няiсныя спакмянi знаходзяцца ў мове (Расэл, Quine); (2) канцэптуалiсцкае, паводле якога няiсныя спакмянi зьяўляюцца ў развазе (стоiкi, Картэзій, I.Кант, T.Read, Ф.Брэнтана), упаасобку ў развазе Бога (некаторыя схалястыкi, Ляйбнiц); (3) рэалiстычнае ў акрэсьленым сэнсе, г.зн. што статус няiсных спакмянёў незалежны ад дзьвюх згаданых сфэраў, а спакмянi гэтыя iснуюць (у сэнсе анг. there is або ням. es gibt) аб’ектыўна (арабскiя фiлёзафы, A.Meinong), у: O istnieniu w logice i w filozofii, у: «Prace z pragmatyki, semantyki i metodologii semiotyki», red. Jerzy Pelc, Ossolineum Wrocław, 1991, s. 221. Прыняцьцё намiналiзму ў першай, радыкальнай вэрсii ўблытвае нас у пэўныя цяжкасьцi, датычныя статусу мовы. Таму калi мы ня прымем другога становiшча (яго можна назваць канцэптуальным намiналiзмам), то тады мова ёсьць сапраўднасьцяй, што iснуе вонках чалавечай развагi (цi нават боскай) i генэруе няiсныя спакмянi. Факт гэтай неадпаведнасьцi выкарыстоўвае постмадэрнiзм, адмаўляючы апошнюю тэзу i настойваючы на першай, мяркуючы, што мова ёсьць ня толькi аб’ектыўнай сапраўднасьцяй, але i дэтэрмiнуючай чалавечыя паводзiны, а нават i чалавечыя думкi.

Шырэй аб гэтай праблематыцы гл. у: Liberalizm — tło ontologiczne i konsekwencje poznawcze, у: Filozofia liberalizmu, red. Józef Tarnawski, Warszawa, 1993.

R.Piekarski, Krytyczne uwagi o Hayeka liberalnej teorii wolności, у: Filozofia liberalizmu, wyd. cyt.

Напрыклад, у под гiпотэзаў Айнштайна лягла пэўная дэтэрмiнiсцкая «мэтафiзыка», а квантавая мэханiка ўзьнiкла на аснове ягоных тэорыяў, выражаных у канкрэтнай мове навукi. Гэта цягне за сабой, аднак, апрычоны сьветагляд, iндэтэрмiнiсцкi ў сваёй прыродзе. Зьяўляюцца дзьве магчымасьцi разьвязаньня гэнага несупадзеньня. З аднаго боку, адмаўляецца фундамэнтальная анталёгiя, што ляжыць у вытоку агульнай i прыватнай тэорыi ўзгляднасьцi, але тым самым стаўляюцца пад сумлеў ня толькi гэтыя дзьве апошнiя тэорыi, але i квантавая мэханiка, якая выводзiцца згэтуль. З другога боку, iснуе перакананьне, што або квантавая мэханiка адно «досьледная», часовая тэорыя, якая заменiцца ейным адпаведнiкам, але якая, тым ня менш, мае дэтэрмiнiсцкi характар, або, што трэба, у адпаведнасьцi зь першым, вынайсьцi тэрыю, агульнейшую, чымся яна, якая б зьясьняла яе i якая, у пляне агульнапрынятай i асаблiвай фундамэнтальнай анталёгii, мела б таксама iндэтэрмiнiсцкую прыроду. Аб гэтых праблемах я пiшу шырэй разам зь Ежы Вайткавякам у: Can Quantium Mechanics Help in The Development of Determinism?, у: Problems in Quantum Physics II, red. J.Mizerski, A.Posiewnik, J.Pykacz, M. Żuławski, «World Scientific», Singapur, 1990.