Невядома: Быць (або ня быць) сярэднеэўрапейцам [сучаснае польскае мысьленьне]

P.Kawiecki, Post-modernism — from Clown to Priest, у: The Subjekt in Postmodernism, red. Ales Erjavec, Ljubljana, 1990.

Пры такiм падыходзе чалавечы быт спабываецца трансцэндэнтальнага вымеру i чалавек сутыкаецца, нават ня столькi з прызнанай, колькi з накiнутай непазьбежнасьцяй экзыстэнцыйнай i аксіялягiчнай самадастатковасьцi. Ён сам вызначае сваю iстоту, вырашае ня толькi аб праўдзе, але i аб маральных нормах. Магчымай спробай абмежаваньня рэлятывiзму ёсьць прыняцьцё тэзы, што мова (культура), нягледзячы на стварэньне яе чалавекам, iснуе — калi ўжо яна ўзьнiкла — незалежна ад ейнага стваральнiка, прынамсi на роўнi аўтадэтэрмiнацыi. Аднак тады яна займае месца, дагэтуль зарэзэрваванае для Бога.

F.Capra, The Tao of Physics, London 1985. Punkt zwrotny, tіum. Ewa Woydyłło, Warszawa, 1987.

F.Capra, Punkt... wyd. cyt. s. 113

J.Naisbitt, Megatrends, New Jork, 1984.

Роднаснасьць памiж марксiзмам i постмадэрнiзмам вiдавочная ня толькi ў iхных фармальных структурах, а назiраецца i наўпрост. Гэтыя дэклярацыi можна сустрэць у постмадэрнiстаў мiжволi, такiх як Эрых Фром, а таксама ў «чыстых» прадстаўнiкоў гэтай плынi. Напрыклад Ж.Ф.Льётар недвухзначна гаворыць наступнае: «Што да камунiстычных iдэалаў, заняпад iх вiдавочны [...] альтэрнатыва бясклясавага грамадзтва зьнiкла [...] з чым цяжка замiрыцца». Вынiкам такой пазыцыi ёсьць напаўненьне капiталiзму ўсiмi грахамi сучаснасьцi, паколькi «лiбэральны капiталiзм — творца нястачы ў сусьветным маштабе». Гэты ляпсус, свомы i для агульнапрынятага левага мысьленьня, трэба ня толькi падкрэсьлiць, але i зьняпраўдзiць. Нястача ўсюдых там, дзе лiбэралiзм выцесьнены ў вынiку «iмпарту» рэвалюцыi i камунiстычнай iдэалёгii. Этыёпiя, Самалi, Камбоджа — пералiчым толькi тыя прыклады заняпаду ў вынiку спробаў «пабудовы» новага тыпу грамадзтва, якiя адразу прыходзяць да галавы. Тэзы Льётара адваротныя фактычнаму стану. Каб неяк замаскаваць гэта, ён гаворыць, што ў канцавым выніку ўва ўсiм вiнаватыя цыклiсты, паколькi тое, «што прывяло сучаснасьць да згубы», — гэта «навукова-тэхнiчнае разьвiцьцё». (Ж.Ф. Льётар, «Вяртаньне да постсучаснасьцi».)

M.Kundera, Księgi śmiechu i zapomnienia. tłum. Andrzej Jagodziński, Warszawa, 1993, s. 181–183.

J. Ochmański, Historia Litwy. Wrocław, 1967, s. 99.

Аб паганскiм гаспадарстве ў Лiтве i ягонай спэцыфiцы за стагодзьдзе да прыняцьця хросту на Вавэлi вялiкiм князем Ягайлам гл. M.Kosman, Zmierzch Perkuna czyli ostatni poganie nad Bałtykiem. Warszawa, 1981, s. 100–156, асаблiва 133, разьдзелы 5 i 6.

M. Kosman. Reformacja i Kontrreformacja w Wielkiem Księstwie Litewskim w świetle propagandy wyznaniowej. Wrocіaw, 1973, s. 39. На тэму сьвядомасьцi канфлiктаў веравызнаньняў цi, хутчэй яе нястачы гл. J. Tazbir, Reformacja a problem chłopski w Polsce XVI wieku. Wrocіaw, 1953.

J. Ochmański, Historia Litwy. Wydanie drugie poprawione i uzupełnione. Wrocław, 1982, s. 125, а таксама трэцяе выданьне: Wrocіaw, 1990.

На тэму сьцiраньня розьнiцаў памiж даўным i сёньняшнiм лiтоўскiм гаспадарствам, што адбываецца ня толькi ў публiцыстыцы, i заангажаваньня рэпараванай гiстарычнай веды на карысьць сучаснасьцi гл. заўвагi аўтара гэтага артыкулу: M. Kosman, Stosunki polsko-litewskie (у:) Polska i jej nowi sąsiedzi (1989–1993). Praca zbiorowa, Poznań-Toruń, 1994, s. 43 nn.; яго ж, The problem of Vilnius: close relations or isolation? (у:) Fremde-Nachbarn-Partner wider Willen? Praca zbiorowa. Wien-Toruń, 1995, s. 169 nn.; яго ж, Litwa etniczna i historyczna, у: Świat i Polska u progu XXI wieku. Praca zbiorowa. Toruń, 1994, s. 262 nn.

Напр. B.Dundulis, Lietuvos uћsienio politika XVI a. /=Замежная палiтыка Летувы ў XVI ст./. Vilnius, 1971; T.Б. Блинова, Езуиты в Белоруссии. Mинск 1990; R. Pleиkaitis, Feodalizmo laikotarpio filosofija Lietovoje. Vilnius, 1975/ аб гэтай каштоўнай працы гл. маю рэцэнзiю на старонках «Odrodzenia i Reformacji w Polsce» XXIII, 1978, s. 242.

Шырэй аб гэтым M. Kosman, Litewska Jednota Ewangelicko-Reformowana od połowy XVII w. do 1939 r. Opole, 1986, s. 80 nn.

Wielka Encyklopedia Powszechna PWN. T. 9. Warszawa, 1967, s. 740 (артыкул бяз подпiсу). Гл. таксама ў т.6 пазыцыю: Kontrreformacja, аўтарства Е. Тaзьбiра.

У навукова-папулярным «Zarysie dziejów Kościola katolickiego w Polsce» (Kraków, 1986) Е. Kлачоўскi (суаўтары: Л. Мюлерава i Е. Скарбэк) надае разьдзелу IV у першай частцы назву: Пэрыяд вялiкiх рэформаў, стагодзьдзе XVI — першая палавiна XVII, даючы двум з шасьцi падзагалоўкi: Рэформы як крызыс узросту; Каталiцкая рэформа. Як лёгка заўважыць, аўтары пазьбягаюць як «Рэфармацыi», так i «Контрарэфармацыi».

J. Lecler, Historia tolerancji w wieku Reformacji. T.I.Przekład z francuskiego L. i H. Kühn. Warszawa 1964, s. 9 n.

Лiст кальвiнiсцкага мiнiстра Самуэля Бiтнэра Людвiцы Каралiне Радзiвiл 1682 г.: I. Lukšaite, Lietuviř kalba reformacianime judéjime XVII a. Vilnius, 1970 («Acta Historica Lituanica» V), s. 54 n. Аб культавых функцыях валадара M. Kosman, Litwa pierwotna — mity, legendy, fakty. Warszawa, 1989, s. 110 nn.