Array Коллектив авторов - Зоркі над вельдам (зборнік)

І таму, слухаючы яго, я заўсёды маркочуся. Бо заўважаю, у якіх месцах ён робіць памылкі. Ён ніколі не ведае, у які момант трэба выбіць з люлькі попел. Ён заўсёды згадвае пра драгефлейскі школьны камітэт не там, дзе трэба. І, што самае горшае, ён не ведае, якую частку гісторыі апусціць.

І вучыць яго не мае ніякага сэнсу, бо, як я ўжо сказаў, гэтаму ўсяму ты ніколі не навучышся. І таму штораз, апавёўшы сваю гісторыю, ён, апошні з Ван Барнэвелтаў, адварочваецца ад мяне і з выразам асуджанасці на твары марудна сыходзіць па дарозе.

На сцяне вітальні Флорыса вісіць вялікае генеалагічнае дрэва роду Ван Барнэвелтаў. Можаце самі ў гэтым упэўніцца. Яго галлё сягае амаль на два стагоддзі, да Ван Барнэвелтаў амстэрдамскіх. Калісьці яно сягала яшчэ далей, але пасля на яго вершаліну залезлі тэрміты і ад’елі нямала Ван Барнэвелтаў. Тым не менш, калі вы зірняце на гэтае дрэва, то заўважыце ў самым яго нізе, уласна пад імем Флорыса, апошні запіс, “Стэфанус”. І пад гэтым запісам, пад імем “Стэфанус”, прачытаеце: “Obiit, Мафекінг”, [38] Obiit – памёр (лац.). . [39] Мафекінг (цяпер Мафікенг) – горад у ПАР, цэнтр Паўночна-заходняй правінцыі. Знаходзіцца на мяжы з Батсванай.

У пачатку Другой англа-бурскай вайны [40] Другая англа-бурская вайна – 1899–1902 гг. Флорыс ван Барнэвелт, удавец, жыў з сямнаццацігадовым сынам Стэфанусам. Атрады бураў вельмі весела пакідалі гэты раён Трансвааля. Мы зладзілі цудоўнае відовішча, на конях, у шырокіх капелюшах, з патранташамі – і сонца ззяла на ствалах нашых маўзераў.

Самым бестурботным быў сярод нас Стэфанус ван Барнэвелт. Ён казаў, што вайна не падабаецца яму толькі адным – што ў канцы нам давядзецца адправіцца за мора. Ён казаў, што калі мы захопім увесь Капскі паўвостраў, [41] Капскі паўвостраў – паўвостраў у паўднёва-заходняй частцы Афрыкі на тэрыторыі ПАР, на паўднёвым канцы якога месціцца Мыс Добрай Надзеі, а на поўначы – сталіца ПАР Кейптаўн (Капстад). Паўвостраў быў каланізаваны галандскімі пасяленцамі ў сярэдзіне ХVІІ стагоддзя, аднак у 1806 годзе калонію захапіла Вялікабрытанія. нашыя атрады будуць вымушаныя сесці на карабель і захапіць таксама і Англію.

Але тады мы не рушылі за мора. Хутка мы заўважылі, што наш вельдкарнэт [42] Вельдкарнэт (veldkornet) – ваенны афіцэрскі чын у паўднёваафрыканскай арміі, адпавядае лейтэнанту (афр.). часта сыходзіць з каня і завязвае размову з мінакамі-кафрамі, [43] Кафры – назва, якая давалася цемнаскурым жыхарам Паўднёвай Афрыкі, паганцам. адводзячы іх далей ад краю дарогі і сур’ёзна з імі нешта абмяркоўваючы. Безумоўна, наш вельдкарнэт рабіў правільна, калі тлумачыў кафрам, што цяпер пачалася вайна і што Рэспубліка чакае ад кожнага кафра, каб ён перастаў курыць так шмат дагі [44] Дага (афр. dagga) – каноплі, марыхуана. і добра задумаўся над тым, што вакол адбываецца. Але мы заўважылі, што кожны раз пасля такіх размоваў кафр кудысьці паказваў пальцам і што нашаму вельдкарнэту было потым вельмі няёмка весці нас у кірунку гэтага пальца.

Безумоўна, мы разумелі, у чым справа. Наш вельдкарнэт быў маладым хлопцам і саромеўся паказаць нам, што не ведае дарогі на Мафекінг. Так ці іначай, пасля гэтага мы не вельмі яму давяралі.

Праз некалькі дзён мы дабраліся да Мафекінга. Там мы доўгі час стаялі – пакуль не наблізіліся ангельскія войскі і не знялі аблогу горада. [45] Маецца на ўвазе знакамітая аблога Мафекінга, якая цягнулася 217 дзён з кастрычніка 1899 па травень 1900. Зняцце гэтай аблогі сталася вырашальнай перамогай для ангельцаў і цяжкай паразай для бураў. Тады мы сышлі. Сышлі вельмі хутка. Ангельскія войскі прывялі з сабой шмат артылерыі. І калі, шукаючы дарогу на Мафекінг, мы мелі пэўныя складанасці, дарогу з Мафекінга мы адшукалі вельмі лёгка. Цяпер нашаму вельдкарнэту не былі патрэбныя кафры, каб паказаць пальцам кірунак. Нават калі даводзілася ісці ноччу.

Нашмат пазней я расказаў пра гэта аднаму ангельцу. І ён прызнаўся, што адчуў нешта незвычайнае, пачуўшы пра другі бок мафекінгскай гісторыі. Ён сказаў, што калі аблогу знялі, у Англіі было вялікае свята, а таму яму дзіўна думаць пра іншае ўспрыняцце гэтай падзеі – пра пераможаную краіну і разбітыя калоны, што навобмацак рухаліся ў цемры.

Я помню многае, што адбывалася на зваротным шляху з Мафекінга. Не было месяца. Зоры неяк нераўнамерна асвятлялі дарогу, забітую пушкамі, спалоханымі коньмі і людзьмі ў адчаі. Вельд [46] Вельд (veld) – паўднёваафрыканскі стэп (афр.). дрыжаў пад ударамі капытоў збянтэжаных атрадаў. Зоры глядзелі на гэтае відовішча, што было змрочным сведчаннем руйнавання нацыі, яны глядзелі на рулі маўзераў, што першы раз страцілі Трансвааль.