Аляксей Палачанскі - Мой цвік (зборнік)

– Але… – чалавек таксама чамусьці разгубіўся. – Напрасткі па дарозе.

– Ну добра… – вымавіў хлопец і пасунуўся, павольна, як пад прымусам.

Чалавек глядзеў яму ўслед і прыгадаў, як ён сам прыйшоў сюды ўпершыню. Нечаканы быў гэты ўспамін, і ён здзівіўся, бо гэта быццам зусім і не ён быў тады. Мабыць, гэтак жа ішоў з-за лесу, а можа, і з цягніка – хто ведае – па гэтай самай сцежцы. Быў такі ж акурат густы вечар, калі ён дапаў да павароту. Тут ён стаў, амаль як гэты хлопец, гледзячы перад сабой удалячынь, нічога не разумеючы. Бязлітасны жорсткі рытм не даваў яму адхлання на ўсім шляху, і ён асунуўся знясілена на калені, ўпаў на дарогу, на халодную глебу. Толькі тады ён здолеў нешта ўбачыць, што заўсёды было навідавоку, і такое важнае, і такое іншае. “Гэта ўсё… для мяне”, – шаптаў ён тады проста ў зямлю, у камень, у трухлявы кавалак дрэва, які рассыпаўся, трэснуў у руках і закруціўся святочным пылам, як бясконцасць неўсвядомленых магчымасцяў. Ён чэрпаў прыгаршчамі снег і закопваўся ў яго да слёз, аж пакуль мог трываць, а потым грэўся ля вогнішча пасярод дарогі і ўсё мармытаў, больш і больш упэўнена, і ўрэшце выгукнуў на поўны голас: “Гэта ўсё для мяне!” І наступным днём, калі хадзіў у лес па дровы ці рабіў на падворку нешта па гаспадарцы, увесь час казаў гэтыя словы. А пасля, калі збудаваў хату, укінуў насенне ў зямлю і сеў у спакоі на ганку, то і вар’яцкі рытм некуды адышоў, і самыя пільныя справы неяк забыліся. Азірнуўшыся назад і не пабачыўшы ніякага назіральніка, які б кантраляваў яго, дыктуючы кіем сваю няўмольную волю, чалавек рассмяяўся сам сабе і сказаў: “Во дурны быў!” І зараз, прыгадаўшы гэта нейкім смутным чынам, ён крыкнуў хлопцу наўздагон. Той быццам гэтага і чакаў – павярнуўся і ўзрушана пайшоў насустрач. Разгубленыя, яны бездапаможна спыніліся сярод дарогі: старое ды малое.

– Хадзем хіба, хоць павячэраем, мабыць, – сказаў чалавек ды махнуў рукавом.

– Ты распранайся, сядай сюды, – чалавек пачапіў свой кажух на цвік ды выцягнуў услон з-пад стала. Чамусьці ён быў зараз надзвычай мітуслівы для свайго спакойнага ўвесь час жыцця і нават гаварыў хутка. Яму самому было не вельмі прыемна.

– Дык цябе як завуць? – запытаў хлопец.

– Што? – не зразумеў ён.

На вячэру ён паставіў міску тоўчанай бульбы і мёрзлага сала. Селі яны побач і елі разам, ледзь не датыкаючыся ілбамі. Спачатку маўчалі, а потым, як паставілі ваду на гарбату, паціху разгаварыліся. Хлопец цішкам пазіраў у кут, дзе пад столлю віселі абразы і крыж. Побач стаяла свечка ды нейкія засохлыя кветкі ці зёлкі, ломкія ды пераплеценыя. Ён усё не мог наважыцца сказаць нешта.

– Ты ў царкву ходзіш? – запытаў ён нарэшце.

– Хаджу, – згадзіўся гаспадар і моцна вытхнуўся. Пасля паплямкаў вуснамі, як бы хацеў нешта дадаць, але змаўчаў.

– Верыш у Бога?

Чалавек зноў, здаецца, не зразумеў пытання, альбо не дачуў, і зноў сядзелі моўчкі, пакуль ужо ён сам не спытаў:

– Дык а ты як тут апынуўся?

Хлопец аж сцяўся ад гэтага пытання, постаць яго адразу выпрасталася, быццам хацеў устаць ды ісці. “Да я вось ужо…”, – пачаў ён, але чалавек з нечаканым разуменнем прамовіў:

– Спі ў мяне сёння. А справы твае нічога табе не зробяць тут… – ён прымоўк, агледзеўся і дадаў: – Калісьці і я такі ж быў…

Чалавек зноў задумаўся аб тым, што ўзгадваў сёння, а хлопец сядзеў прыбіты ды спустошаны, утаропіўшыся долу. Ён вырашаў, ісці ці застацца, увесь быў як спружына, гатовы сарвацца ды паляцець у невядомым кірунку… Нібы нехта нябачны ціснуў яго ў карак, гнуў спіну, варушыў думкі, не дазваляючы супакоіцца. І ад думак тых, ад бясконцых тулянняў бедны хлопец ужо не мог і сцяміць, дзе сканчаецца ён сам і пачынаюцца яго абавязкі. Чалавек бачыў, што штосьці з хлопцам нядобра, але ён толькі сказаў у канцы: “А то заставайся зусім у мяне”.

Хлопец адарваў свой позірк ад падлогі ды з адчаем утаропіўся ў чалавека.

– Я нічога не ведаю… што мне рабіць? Чалавек схаваў твар у далонях і замёр у такой паставе. На сцяне цікаў гадзіннік. Ён падняўся з лаўкі і пацягнуўся па кажух.

– Хадзем.

Сонца даўно зайшло, толькі над лесам мігацела кволая блакітнасць, усё наваколле апускалася ў сутонне. Чалавек шураваў наперадзе па глыбокім снезе, спрытна, што хлопец не паспяваў. З правага боку цямнеў лес. Дзесьці за ім мусіла быць шаша, але ніводнага гуку чамусьці не даносілася з яе. У зімовай начы толькі іхныя крокі гучэлі навокал, ды раптам рыпнула дрэва, вецер прычасаў ускудлачанае вецце. І цішыня, нерухомасць.