Наталка Харытанюк - Трынаццаць гісторый пра мёртвага ката (зборнік)

Вядома, жаданне маё мусіць быць, – разважаю я сама з сабою, – метафізічным. Іначай – ніякага сапраўднага выпрабавання для Гары ў гэтым не будзе. Ён жа не любіць глядзець на выпрабаванне – ён перамагае яго, заплюшчваючы вочы. Гары заплюшчвае вочы не толькі падчас гульні ў шахматы. Здаецца, ён так і жыве – з заплюшчанымі вачыма.

І нават калі ён расплюшчыць іх, каб сказаць мне: “Мат”, – ён, так мне здасца, усё яшчэ будзе недзе там. І глядзець ён будзе не на мяне – а наскрозь (так, як глядзяць адтуль). Настолькі наскрозь ён будзе глядзець, што пабачыць нарэшце тое жаданне, якое я яшчэ не паспею прыдумаць.

І вось так Гары будзе глядзець на мяне і бачыць маё жаданне – але я буду маўчаць, – а таму ён не вытрымае і загаворыць першым.

– Паслухай, – зазірае ён у вочы. – Здаецца, ты ставіла ўмову, што загадвае жаданнi той, хто атрымаў паразу?

– Менавiта, – радасна пагаджаюся я. – Я прайграла – значыць загадваю жаданне.

– Ты прайграла, – пярэчыць мне Гары, – але гэта яшчэ нiчога не значыць. Ты прайграла, але атрымала асалоду ад гэтай партыi, значыць – нiякай паразы. А калі параза не твая, значыць – яна мая. У гэтай партыi я атрымаў паразу і цяпер маю права загадваць жаданне.

Здаецца, Гары прадумаў гэта загадзя, бо жаданне ў яго ўжо было падрыхтаванае. Ён падняўся з услончыка і папрасіў стаць каля яго. Гары сказаў, што хоча абняць мяне. І ўсё? – рассмяялася я, хаця насамрэч мяне гэта страшна ўстрывожыла: а як жа халодная метафізіка Гары? Няўжо ён так проста з ёю развітаецца, – здзіўляюся я, падыходзячы ўшчыльную да яго. Я ўжо адчуваю на сваім твары яго дыханне, але Гары не спяшаецца абдымаць мяне. Здаецца, ён зусім не дакранаецца да мяне. Зусім не. Ён толькі павольна перабірае пальцамі мае валасы на плячах, якія зблыталіся ад ветру. Бярэцца за шалік і затрымлівае яго ў сваіх далонях. Пасля нарэшце ён абдымае мяне і шэпча нешта пра самае галоўнае ў гульні. “Ты ўсё-такі забыла – ты забыла пра самае галоўнае,” – амаль радасна шэпча мне Гары. Нібыта і не дакараючы, а віншуючы мяне з гэтай таленавітай памылкай. З тым, што я забыла пра галоўнае.

– Пра караля? – перапытваю я.

Але Гары не адказвае. Ён сумна ўсміхаецца ў мае валасы і не адпускае ад сябе.

– Прызнайся, Гары, – спрабую вызваліцца з яго загадкавага позірку і вярнуць яго нечаканым пытаннем да самога сябе. – А калi б ты выйграў i цябе гэта не засмуцiла – параза была б усё роўна твая?

Гары цяпер хiтра пасмiхаецца, але так i не адказвае на маё пытанне.

Ён акуратна выстаўляе караля i каралеву зноў на дошку i прапануе праверыць у наступнай партыi – чыёй будзе параза, калi ён выйграе i атрымае ад партыi асалоду. “Адказ да нас прыйдзе сам, – пераконвае ён мяне. – Вось пабачыш”.

Я пагаджаюся на наступную партыю не адразу. Спачатку я крыху злуюся. Думаю пра жаданне Гары і засмучаюся: я, здаецца, так і не заўважыла, што Гары мяне абдымаў. Нібыта гэта я, а не Гары, увесь час была з заплюшчанымі вачыма.

Але пасля я зноў засяроджваюся на чорных i белых квадрацiках дошкi, прыгадваю гульню ў інь i ян, i думаю, што не ўсё так кепска. Я думаю, што такая заблытаная логiка Гары можа мне нават вельмi спатрэбiцца. Яна дапаможа прыдумаць заканчэнне майму няскончанаму i ўжо амаль настолькi ж заблытанаму апавяданню.

Я ўвесь час думаю пра сваё апавяданне і пра Гары ў ім. Я хачу, каб ён разблытаў вузел, які старанна сплятаўся некалькі апошніх тыдняў, – я хачу, каб ён разблытаў маё недапісанае апавяданне. У той час я пісала апавяданне пра магічны тэатр. Пра Гары і магічны тэатр. Дакладней, Гары самога ў гэтым апавяданні не было – пад ім хаваліся некалькі персанажаў, і ўсе яны ў выніку мусілі зняць свае маскі. Зрэшты, маскі ніхто ў апавяданні, хутчэй за ўсё, так і не зняў, – падазравала я, – але справа была не ў гэтым. Справа была ў тым, што адным з яго ўвасабленняў у апавяданні я зрабіла сябе. Мне цікава было, якое месца я займаю ў тэатры Гары. Якую ролю я сама сабе адвяду ў гэтай гульні. Зрэшты, роляў можа быць шмат. Але ўся праблема ў тым, што – як ні паглядзі – спакуса мяне чакала ў кожнай ролі і магчымасць здрадзіць – таксама была ва ўсіх ролях. Таму я наўмысна правакую сама сябе ў апавяданні – і пытаю: кім ты хочаш быць, Марго? Ці – з кім ты хочаш быць? Я спальваю ўсе масты – і далей ужо не магу адгаворвацца. Я мушу нарэшце даць адказ.

– Паслухай, Гары, – не вытрымліваю я і ўжо падчас гульні, не дачакаўшыся сваёй чаргі жаданняў, задаю яму пытанне. – Я перапісваю ўжо некалькі разоў сваё апавяданне, але шторазу спыняюся на адным i тым жа пытаннi. Кiм я хачу быць? У мяне ўвесь час круцiцца адзiн i той жа адказ – але гэты адказ прыдуманы не мной, а героем Сэлiнджэра. “Я хачу стаць мёртвым катом,” – сказаў Сімур бацькам нарачонай, калі яны запыталіся пра яго будучыню. Я таксама хачу сказаць, што буду мёртвым катом, але хіба гэта не будзе хлуснёю, Гары? Я ж не бацькам нарачонай буду адказваць, я буду адказваць свайму ўласнаму тату. І як мне сказаць яму – мёртвы кот? Як мне сказаць, што самае бясцэннае ў жыцці – гэта мёртвы кот, на якога ніхто ніколі не зможа прызначыць цану. І хіба я змагу перамагчы калі-небудзь свайго ўласнага тату? – я змаўкаю ненадоўга, толькі каб злавіць позірк Гары: ён углядаецца ў аблокі, зноў шукае вецер, і менавіта цяпер ён – я гэта адчуваю – зможа адказаць мне так, як ён адказваў падчас старой дзіцячай гульні ў інь і ян. Я нарэшце пытаю Гары ціха і ўважліва: – Чым мне скончыць апавяданне, Гары? Што мне адказаць тату?