Макс Шчур - Ліст, знойдзены на папялішчы (зборнік)

Аднойчы ўвечары, пад канец дня, калі пачынала ўжо быць вальней і можна было прынамсі крыху перавесьці дых, я сядзела ў падсобцы, хаваючыся ад пары назолістых і заўжды раздражнёных немцаў, якія, як мне падалося, урэшце сышлі, так мяне й не дачакаўшыся. I тут чую высокі няўпэўнены голас, з акцэнтам – гукае: «Спадарычна!» Адразу адчула нядобрае. Паволі высоўваюся – ён, хто ж іншы. Прынёс мне назад каву, якую я літаральна хвіліну таму яму наліла, і кажа: «Выбачайце, гэта піць немагчыма». «Дык чаго ж вы сюды ходзіце», ледзь была не запыталася я. «Што ня так?», кажу. Ён пачаў мне неяк прыніжана, быццам спрабуючы сам увайсьці ў маё прыніжанае сацыяльнае становішча, тлумачыць, што кава ў нас, маўляў, вельмі смачная, а галоўнае – недарагая, але вось толькі халодная. А ён п'е, значыцца, толькі гарачую каву.

Тады я ўпершыню зірнула на яго ўважліва й мусіла зь неахвотай прызнаць, што на выгляд ён быў даволі сымпатычны. Толькі што з гэтага – ня мой тып. Маці казала: у жанчыны прыгажосьць – гэта ўсё, у мужчыны – зусім нічога. Да таго ж, малы ростам: ледзь вышэйшы за мяне. Што ж, прынамсі, не ніжэйшы. Зрэшты, ніжэйшыя за мяне бываюць толькі дзеці і ліліпуты.

Ягоная нерашучасьць і разгубленасьць мяне насьмяшыла: я не стрымалася і ўсьміхнулася. Мне падалося, што ў яго ўваччу зазьзяла радасьць. Здаецца, ён таксама мне ўсьміхнуўся. Мне стала яго шкада: ён, мабыць, думаў, што ў маёй усьмешцы было нешта асабістае. Але насамрэч нас вучаць усьміхацца ўсім. Mae словы й паводзіны на працы ня маюць са мною нічога агульнага. Гэтак у нас паводзяць сябе ўсе.

Пасьля гэтага доўгі час паўтаралася тое самае: ён прыходзіў да нас кожны дзень, а той самай гадзіне, замаўляў тую самую чорную каву й салодкае печыва з крэмам – хутчэй для выгляду, бо звычайна яго не даядаў. Нічога дзіўнага: ведалі б вы, з чаго і як вырабляецца гэтае печыва! Але пра гэта лепей ня будзем…

Зважаць на яго ў мяне па-ранейшаму не было часу. Мяне якраз цікавіў адзін высокі амэрыканец, з выгляду бізнэсмэн, які заўсёды прыходзіў да нас раніцай сьнедаць і ўвесь час шырока мне ўсьміхаўся. Прынамсі, гэта быў бляндын, у адрозьненьне ад майго вечаровага прыхільніка, што быў такі ж самы чарнявы, як і я – брунэты, на жаль для яго, ніколі не былі ў маім гусьце.

Неяк месяцы праз тры, ужо была позьняя восень, той мой дзівак падыходзіць да мяне й кажа: «Скажэце, Вера, у колькі вы сёньня заканчваеце працу?» Я ледзь ня ўпала – трэба было мяне бачыць. Дзяўчаты адразу схаваліся ў каморку, хіхікаючы. На «вы», ды яшчэ й Вера! Думаеце, адкуль ён ведаў маё імя? На нашай працоўнай форме таблічка зь імем – абавязковасьць. На ўсялякі выпадак. Аднак за ўвесь час сваёй працы я не прыгадваю ні разу, каб хтосьці з кліентаў зьвяртаўся да мяне па імі – ён быў першым і, як аказалася, апошнім.

«А дзясятай», кажу. «А што вы робіце пасьля?», пытаецца. «Дадому іду», адказваю. «Што ж яшчэ». I гляджу на яго ўважліва, проста ў вочы – вытрымае ці не? Ён сумеўся, але ненадоўга. «А калі б я запрасіў вас на вячэру, вы б пайшлі?», пытаецца ён гэтым сваім дрыготкім, як у падлетка, голасам. Паводле ягонага выгляду было ясна, што ён гатовы праваліцца скрозь зямлю. У вас, маўляў, такая цяжкая праца, і вы робіце яе так добра. (Тры разы «ха-ха»!) Я вырашыў зрабіць для вас проста такі падарунак. He ўспрымайце гэта як нешта асабістае, і ўсё такое.

Ня ведаю, чаму, але я пагадзілася. Што зробіш, калі амэрыканец даўно ўжо не зьвяртаў на мяне ніякай увагі.

Падчас вячэры мы практычна ня мелі пра што размаўляць, але ежа была цудоўная. Ён пытаўся пра маю працу. Я яму распавяла і спыталася, як мае быць, пра ягоную. Сказаў, што ён журналіст, але нешта я яму ня надта верыла.

«У вас такія інтэлігентныя вочы», кажа ён раптам. Я ледзь не папярхнулася. «Вы, напэўна, вельмі інтэлігентная жанчына». Памыляецеся, думаю. Я звычайная жанчына. Але ўголас казаць я гэтага, зразумела ж, ня буду. Чаго ён усё-ткі хоча? думаю. «Мне здаецца, што вы тут – памылкова. Вы заслугоўваеце лепшай працы». «Я таксама так лічу», кажу ўподсьмех. Зрэшты, я ўжо тады й сама ведала, што доўга на сваім месцы не ўтрымаюся.

Пілі мы тады віно, але не з бутэлькі, як усе самавітыя людзі, а келіх па келіху. Я спрабавала паводзіць сябе, што называецца, годна – гэта яму падабалася. Ён ад узрушанасьці, здаецца, амаль нічога ня еў, а толькі ўвесь час пазіраў на мяне.

Чым бліжэй быў канец вячэры, тым большы жах нарастаў у ягоных вачох. Абасраўся па самыя вушы ад уласнай сьмеласьці, падумала я. Вось такія яны ўсе. Пэўне ж, ён ведаў, што ня можа проста так са мной разьвітацца, але запрасіць мяне да сябе таксама не наважваўся. Калі б ён на нешта прынамсі намякнуў, далейшае не было б такой ужо праблемай, не дарэмна ж віно пілі, аднак ён так нічога й не сказаў, нават не спытаўся, дзе я жыву – пагатоў, з кім. Проста пасадзіў мяне на трамвай і разьвітаўся, сказаўшы, што спадзяецца ўбачыцца яшчэ. Дзівак. Толькі сорам быў перад дзяўчатамі: не было нават чаго распавесьці.