Әхәт Гаффар - Сайланма әсәрләр. 4 томда. Том 3

Сара. Миһербанлы булды.

Фәрдәнә. Чәй эч. Балан кабып кара әле, тамагыңа каптырмасмы әзрәк?

Сара. Ул юклыкка ничек кенә күнегелер инде.

Фәрдәнә. Күнегелмәс. Ир күмү – ярты җанны күмү белән бер ул.

Сара. Син инде икенче кат. Башта Ярмине…

Фәрдәнә. Өченче. (Тынлыктан соң.) Сәгыйдулланы ике тапкыр.

Сара. Вилдан мине калага алып китәм ди.

Фәрдәнә. Хәерлегә булсын… Мине күпме чакырдылар. Ул Габделхарисым инде… Таш астындагы бака күк шәһәрдә яшисем килмәде. Күчтәнәчләре болай төгәл йөри йөрүен.

Сара. Балаларга ата-аналарның хәсрәтен күрмәү яхшы. Безнең бәхетебез шунда – белмәсеннәр. (Фәрдәнәнең күзенә карап.) Берсен дә белмәсеннәр, Фәрдәнә… Йөзгә чыгармадык, тату яшәдек. Үпкә тотмадык, шөкер. Беребезгә бер бурычлы калмадык. (Төенчеккә ымлый.) Менә соңгысын алып менүем.

Фәрдәнә. Шулхәтле дә серле ни соң ул, Сара?

Сара. Сәгыйдулла язларының моңы.

Төенчекне чишә. Урындыкта гармун ятып кала. Сара орынгач, кыңгыраулары чыңлап куя. Фәрдәнә читкә борыла.

Фәрдәнә. Ник күтәреп йөрисең аны?

Сара. Сәгыйдулла кушты.

Фәрдәнә (үз-үзенә). Нәрсә соң бу, Сәгыйдулла?

Сәгыйдулла күренә. Фуражка кигән, орден-медальле гимнастёркадан.

Сәгыйдулла. Гомер. Ул гармунга ничә яз сыйды!

Сара. Җир кешенең моңнарын да күмә микәнни?

Сәгыйдулла. Кабул итсәгез, анысы исәннәргә кала.

Фәрдәнә. Васыяте шушымыни?

Сара. Шушы. Аңар бу гармунны син алып биргән булгансың.

Фәрдәнә (тәрәзәдән карый). Усал мәгънә.

Сәгыйдулла. Усал яшәмәдем.

Фәрдәнә (Сарага). Салкынайтты тышта, бакчы, тәрәзәләргә нинди боз катты.

Сара. Гармунны Фәрдәнәгә менгез, дигәч, үзем дә өшеп киткәндәй булдым.

Фәрдәнә (сак). Үч итеп эшләде микәнни ул моны?

Сара. Юк, Фәрдәнә. Башта минем дә исләрем китте. Аңлагач, бәхетеңнән көнләп куйдым. Мине шул өшетте. Мә, алып куй. Күз алмасыдай саклап яшәде.

Фәрдәнә (гармунны ала). Рәхмәт. (Борылып.) Хәтерлисеңме, Сәгыйдулла? Өйләнешеп, башка чыккан көздә Йөзен базарыннан алып кайткан идем. Төп йорттан килгән ун баш казның җидесенә алмаштырып.

Сәгыйдулла. Курка-курка гына.

Фәрдәнә. Сабан алырга дип акча җыя идек. Ә мин гармун алып кайттым.

Сәгыйдулла. Куанып бетә алмадым, җүләр. Күрсеннәр, янәсе! Кунак-төшем, туй-мазарда иң кадерле кеше мин хәзер дип…

Фәрдәнә. Искесен Габделхариска биреп, эңгер-меңгердә урам әйләндең.

Сәгыйдулла. Ә сабанның кирәге чыкмады.

Фәрдәнә. Колхозга кердек, атны илтеп биргәнең өчен и еладым, и тиргәдем сине!

Сәгыйдулла. Күәскә дә күршегә чаба идең. Безне колхоз кеше итте. Ялгызың азапланган ише булдымы соң?

Сара. Газиз хатирәле гармун. Кайчандыр исемең гәҗитләрдән төшмәгән орденлы тракторчы Фәрдәнә Басыйрова идең, шуның истәлеге.

Фәрдәнә. Сәгыйдулланың ачы васыяте…

Сара. Ачы димәде.

Фәрдәнә. Димәде? Тилгән тавында ич: аның җаны белән минем җаным өзгәләнүе тәкәрлек булып аваз салган иде. Өстә ул гармун уйный, аста, сазлык өстендә әйләнә-әйләнә, тәкәрлек кычкыра… Тикмәгә булмаган.

Сара. Урак ура идек.

Сәгыйдулла. Ә аңынчы минем үлүем хәбәре килгән.

Фәрдәнә. Яшәү ямен югалттым. Балаларын югалткан каз сыман, дөньяда гамем бетеп, алны-артны карамый йөргәч, йорт-җирем янды. Өй каршында үскән каен кара көйде. Карлыгачлар кайткач, икесе кара кисәүләр өстендә өзгәләнеп очтылар да югалдылар.

Ярми күренә. Гимнастёрка, галифе кигән. Бер җиңе буш, ул бил каешына кыстырылган.

Ярми. Карлыгачларың оя тапмый, Фәрдәнә. Киттеләр.

Фәрдәнә. Кошлар яңа оя корыр. Мин генә улым белән кая барыйм? Кошлар булмаганбыз, ичмасам, очар да китәр идек.

Ярми. Мин дә очар идем. Сыңар канат белән ерак китеп булмас… Синең ояң юк, минем – канатым… Сугышларга үч итеп яшиселәр бар әле! (Тын торгач.) Чык кияүгә!

Фәрдәнә. Кемгә?

Ярми. Миңа.

Фәрдәнә. Минем ирем бар.

Ярми. Кайтыр дисеңме?

Фәрдәнә. Бер кайтмаса, бер кайтыр күк.

Ярми. Синең ояң юк, минем – канатым. Яшиселәр бар әле! Чык кияүгә. (Күккә карап.) Карлыгачларың оя кора, Фәрдәнә. (Китә.)

Хөрмәт белән Люция туендагы шау-шу. Җыр.

Фәрдәнә. Бау булып ишелепләр генә торган хәсрәтләрне төйни башлаган идек инде.

Сара. Ә ул кайтты да төште!

Фәрдәнә. Кыш көне күк күкрәгән шикелле.

Сара. Тилгән тавы кырында көлтә бәйли идек.

Фәрдәнә. Ә мин – тракторчы, комбайн тагып йөрим.

Сара. Төшлеккә туктап, бәпкә төпләренә хәл алырга яттык.

Фәрдәнә, йөзен яулык белән каплап, бәпкә төбенә ята. Сара тотып тора, Ярми чалгы суга башлый. Гармунда уйнап, Сәгыйдулла керә.

Сәгыйдулла. Сәламәтләрме, хатыннар! Исәннәрмесез!