Әхәт Гаффар - Сайланма әсәрләр. 4 томда. Том 1

Аның теш казналары шыгырдап, уйнаклап алды. «Шайтан төкерегенә дегет кушып эчергере! Бер эш заты калмаган! Мәсхәрә, күмер сүндереп йөре, имеш».

Сызгырынгалап, өйгә керде. Бөккән пешмәгән әле. Исе генә тәм томаны булып бөтен өйне баскан. Төчкертерлек итеп борынны ярып керә.

Шәймәрдән, стартёр төймәсенә баскандай, тырнагы кара янган баш бармагы бите белән телевизорын кабызып җибәрде. Сәгать яңа унынчы киткән икән, бер малай, ике кыз тән күнекмәләре алып маташа.

– Безнең малайлар шикелле, колхоз бәрәңгесе алдырасы иде сезгә! Кирәге калмас иде бот күтәрүегезнең, – дип, шактый ук җитү кызның яткан җирдән физкультура ясап маташуын өнәмәде. Шунысы бар: ул моны килештермәүдән түгел, азмы-күпме көнчелек коткысы белән кытыклануыннан әйтә. Дөрес, ул балаларының һәммәсен укытып бетерде: үз янындагысы – тугызынчы класста укып йөргән Мөхәммәдьярыннан кала, өчесе дә югары белемле хәзер. Бәлки, шушы хәчтерүшләр ише, аның оныклары да, иртән торгач, арык аяклары белән тырык-тырык килеп, физкультура ясаган буладыр, хе-хе…

Белемле итте дә бит, ата сабагын гына колакка элмәделәр, хәерсезләр, исәбе – берәрсен булса да Казанда калдырып, кәеф барында барыр-килер җир ясамакчы иде. Җил очырган тузганак чәчкәседәй әллә кайларга таралыштылар бит, игелексезләр! Казанга дип кузгалды исә, фронтташ дусты Илюшага гына исәп тотарга кала.

Телевизорда гел шул нәмәстәкәйләр сикеренә. Кичләрен генә булса да, күздән яшь чәчрәтеп чыгарырдай берәр татар көе тапшырмыйлар, ичмаса! Кая инде иртән! Әллә ниткән гадәт алдылар бит әле тагын, җырларын үзебезчә башлыйлар да, аңламаслар дипме, бүтән телдә тәмамлыйлар… Бар иде заман – бәйрәмме, дус-иш киләме, бозау суйган көнме, каладан бәрәңге сатып кайтасыңмы – әзрәк салынса, каз муены шикелле торбасыннан тотып, патефон уйнатырга куя идең… Рәхәт иде! Хәзер дә шәп анысы. Зарланырлыкмы соң! Шәймәрдәннең телевизоры иң зурысы. Инде чират – төслесенә.

– Нәрсә, гел пешмимени әле? Карын ачты ич. Хатын дим! Пешмимени әле?

– Пешми әле. Бәрәңге түгел, кабак бөккәне ич.

– Син үзең кабак бөккәне!.. Бер… бишесенә өстәп май сал. Өчәр бал калагы! Үзем ашыйм аларын.

Шәймәрдән болай каты телләнүен үзе дә өнәп бетермәде. Нәрсәдер җитми, тик нәрсә? Түземсезлек һәм эшсезлек басты – бөтен җире суынды, муены белән иңбашы пружина кебек кысылды, менә-менә сикереп торыр да бернәрсәгә тотыныр, ә анда инде ватамы-төзәтәме – барыбер.

«Иртәнге почта», – дип укыды ул телевизорда башланган тапшыру хакында. Кара, малай, патефон әйләндерә түгелме соң бу? Һе, патефон ич, мәлгунь! Менә, җен баласы!

«Тукта әле, безнең дә тора түгелме туфраксада? Кая китсен мал булган нәрсә. Тормый гына карасын! Шундадыр».

Ишегалдына чыгып, мәче җәһәтлеге белән чардакка үрмәләде дә аның кара авызлы ишегенә кереп чумды.

Хәтерендәге патефон яңа иде әле. Баксаң, дерматин тышы купкан икән дә әүвәлге ялтыраулы җирләре тутык, тузан белән капланган.

Ачты, боргычын куеп җибәреп карады – әйләнә! Ниндидер бер тәлинкә дә онытылып калган булган, кул сырты белән тузанын сыпырып, каз муеныдай кәкре тимерен шуңа чәнечте. Бераз гына гыжлап торды да көй китте. Чит, колакка ятышсыз, ләкин күңелне җилкендерә торган тернәкле бер көй. Тик бераздан, акрынлап, ул, коелган яфракның ботакларга кунып-кунып төшкәндәй, җанга тиеп-тиеп ала башлады, ике яр арасында адашып буталган җил астындагы күл сыман әле шомарды, әле дулкынланды. Анда шатлык рәхәте дә, хәсрәт әчесе дә, дулкыны белән йөрәккә ягылырдай бер көч тә бар, һәм ул җанны да әле артып, әле кимеп торган диңгез шикелле итеп дулкынландыра, назлый иде. Күзен йомган гына иде, җитез хәтере, ак күгәрчен булып, үткәнгә очты… Исенә төште: Австриянең бер шәһәрчегеннән табып алган иде ул бу патефонны. Сугыша-сугыша, гел шуны уйнатып йөргәннәр иде.

– О, Луи, Луи, – дип мактаган иде патефонны американнарның ит консервысына алышкан немец карты карлыккан тавышы белән. Шушы тәлинкәне уйнатып та күрсәткән иде. Шушы икәне тәгаен истә: гел шул ялгыз быргы өзгәләнә дә, аңа кушылып, барабан ярсый.

– Луи, Луи Армстронг, – дип, шул карт төртеп-төртеп күрсәткән иде быргының ялгызы гына бигрәк тә сызланган урыннарында. – Джаз, гут джаз. Танцен, танцен!..

– Танцен, – дип, авыз эченнән кабатлады Шәймәрдән. – Танцен, җен баласы! – дип, чүгәләгән җиреннән күтәрелде. – Танцен!.. – Ритмлы авазлар чыгарган быргы көенә ул арт санын телевизордан күргәненчә бора-сикерткәли, аннан, колачын җәеп, кулларын уйната башлады. – Танцен бер! Кабыргаларың шалтыратырлык итеп! И-иех, и-и-иех!