Әхәт Гаффар - Сайланма әсәрләр. 4 томда. Том 1

Яфраклар коелды да коелды. Ул, урыныннан кузгалып, бакча капкасыннан капка төбенә чыкты.

Карчыгы Ләмига сауган сыерын абзардан куып чыгарды да урам буенча сузылып узган көтүгә кушып җибәрде.

Төтен исе, каен яфрагы исе, инеш исе килә иде.

Зөлкарнәй, һава торышын гадәтенчә чамалар өчен, чия ботакларына сарышкан пәрәвезләргә карап алды. Рәшәткә аркылы үрелде дә буе җиткәнен эре тырнаклы бармак очына элеп иснәп карады. Аяз көн буласын белдереп пәрәвезгә төшкән энә очы хәтле генә чык бөртекләренең исен дә тойды шикелле.

Ишегалдында чиләк шалтырады. Ләмига, Зөлкарнәй юыныр өчен дип, коедан су ала. Хәзер карт салкын су белән битен чылатыр да, карчыгы сузган сөлгегә сөртенгәч, чәй эчәргә кереп китәр.

– Нәрсә, Зөлкарнәй абзый, телевизорыңны юдыңмы соң кичә?

Карт әз генә алданрак кереп китмәгәненә үкенеп куйды. Яратмый ул Фәйзулланы. Дөньяны иңендә тотарлык ир уртасы кеше булуына карамастан, авыл көтүе көтеп йөри. Ул күп һөнәр иясе. Мич чыгара. Коега бура иңдерә белә. Итек баса. Техниканы да белми түгел, мотоциклы бар, теләсә, трактор да йөртә. Ә ул – көтүче. Колхоз мал-туарын көтсә әле бер хәер. Кирәкле эш. Ләкин ул, хуҗалык малын көтәргә кеше алынмауны сәбәп итеп, ел да шул кәсепкә сатыла. Акчасы күп төшә, янәсе. Үзе урынына малайларын җибәрә дә җәй буе мич чыгарып йөри, кое казып бура иңдерә, түбә яба. Кирәкле кеше. Аңа йомыш чиратлап тора, кадерле. Шуны белеп ашыкмас, кыстатыр-кыстатыр да, туп-туры кашын сөзәк маңгае уртасына җыерып, үз бәясен әйтер. Бәхәсләшеп тормыйлар. Хатын-кыз ул килер алдыннан тавыгын суйдыра да кибеткә чаба. Ирләр кырда, өй эшләренә куллары тими. Фәйзулланыкы шикелле, атадан улга күчә килгән һөнәрләре юк.

Зөлкарнәй Фәйзулланың ир һөнәрләренә кулы ятуын хөрмәт итә. Ә менә холкын чи усакка охшата. Янса да, җылысы чыкмый. Кеше тимерче миче кебек булсын ул – күреген бер өрдердеңме, яхшылык ялкыны белән дөрләсен. Фәйзулла – шырпы кытлыгы заманында чүлмәктә асралган күмер сымаграк. Бөтен авылга бер. Тик, иркә кыз кадер яраткан шикелле, аны гел кадерләп тору кирәк. Чыгымчылап, сүнә калса, авылың белән уттан мәхрүм буласың.

Ирексездән кодагый дигәндәй, Зөлкарнәй дә Фәйзулладан мунча миче чыгартты. Сүз дә юк, җиде-сигез кисәк утын тыктыңмы – мунча ташы ут була. Әле тагын таш арасына пыяла ватыгы тутырды. Чажлап су сибәсең – кан яна!

– Бер чүмеч су җиб-бәрәсең миченә – ут чыга: ташлары кителеп, колак төбеннән чажлап ярчыклары оча! – ди Фәйзулла үзе бу хакта.

Теле дә шул мунча ташлары кебек кайнар аның – саксызрак кагылсаң, көйдереп алуы бик ихтимал.

Кулы да ут Фәйзулланың. Ә күңеле – ләйсән кар менә: учка алып, ниндилеген күреп өлгермисең – эри дә китә. Күрим дисәң, җиргә иел, бил бөк.

– Фәйзулла эне, өч кадак ярымнан итек бастырасы иде бит әле, малай.

– Түшәлгәнме?

– Түшәлгән.

– Гаҗилә түшәгән, ахрысы? – Бусын ул итек түшәү белән яңа кәсеп итә башлаган Гаҗилә эшенең тупаслыгын белеп әйтә, бәя күпертә.

– Түгел, Мостафа кулы, Мостафа…

Кыек атып туры тидермәкче. Алай да Фәйзулла итек түшәмәсеннән кырлык табып ала. Аны борын төбендә әйләндерә-әйләндерә тикшерә – гүя нечкә күзле энә саплый, ә җебен кер- тергә ашыкмый. Күзе кылыйлана, иреннәре очлана. Әллә борыны белән иренен исни, әллә иреннәре белән борын очын үбәргә азаплана. Кыяфәтеннән көлеп җибәрмичә чак түзәсең. Басылмаган итегеңне кире алып кайтырга риза булсаң көләсең инде.

Зөлкарнәй Фәйзулланы менә шуның өчен өнәми.

– Телевизорыңны юдыңмы соң кичә?

– Чәч көмешен юар су бар микән, Фәйзулла эне?

– Мин телевизорны диюем.

– Мал куанычы – яшьлектә.

– Алай микән?

– Картлыкка озату – күрер күзгә генә бәйрәм ул: күз елмая, ә җан елый.

– Ял аның каруы.

– Эшсез торуны әллә рәхәт булыр дисеңме?

– Телевизор юатыр.

– Миңа телевизор нәрсә – коелган яфрак. Икесе дә ике нәрсә, тик бәяләре төрле. Телевизор алыр өчен яшибезмени?

– Зыянлы түгел инде, бушка ич.

– Бөтен кеше, синең сымак, бар нәрсәне мал да акча итеп күрми.

– Миннән – хәләл көч. Салган мичләремнең данына шикләнәсең мәллә?

– Мичне аны дан булсын дип түгел, кешегә җылы булсын дип чыгаралар. Атаң мәрхүм шулай итә иде. Әле дә гел сагынып сөйлибез.

– Сүз күп инде ул. Сүз заманы шул.

– Җылы сүз алыр, җылы сүз бирер өчен тормыш кылабыз. Атаң сиңа үз һөнәрен генә калдырды, димсең?

– Ә тагын нәрсә? Иң элек шушысы өчен мең рәхмәт.

– Атадан улга мал гына түгел, кан, ә кан белән җан да күчә. Җан да!

Зөлкарнәй үз сүзләренең Фәйзулланың зиһен төбенә төшкәнлеген бик яхшы белә. Ләкин Фәйзулла: