Уладзімір Караткевіч - Залаты бог

"Добра. Не падабаецца — скажы адразу. Не мучай месяцамі, гадамі, не мучай чалавека. Не-е, занадта, відаць, радасная гульня. Бо ўсе азіраюцца, бо ніводнай няма, каб не зайздросціла, бо… якога ж ражна табе трэба, дзеўка, якога?! Разумны, пяшчотны, мужны, гожы… Як яна магла адмовіць яму? Не каму-небудзь, я м у. Вось такому… Вялікі, дужы, а сэрцам дзіця. Адданы, верны, усё прымае, як скажуць. Верыць людзям".

…Калі яны выйшлі са сталовай, маці сказала яму:

— Т-так. Зноў, сыне, мукі табе.

— Лухта, — сказаў ён.

— Едзем адсюль, — сказала яна.

— Нашто? — бесклапотна спытаў ён. — Усе нашы — тут. Яшчэ застаецца месяц. I потым: усё ж прайшло, мацi. Мiнула ўсё.

На пляжы цяпер вакол маці заўсёды было поўна. Неяк проста так. Сядзелі, смяяліся і жартавалі дзяўчаты, аціраліся каля іх хлопцы. Калегі сына гулялі з імі ў валейбол. Рогат стаяў на ўвесь пляж.

А Тэкля глядзела, як ён б'е па мячы, як кiдаецца ў хвалi, як жартуе з дзяўчатамi. I трывога яе ўсё ўзрастала. Нiхто не бачыў, што ён сам не свой. Нiхто. Толькi яна.

Трывога нарастала два дні, глухая, цяжкая, як кашмар. Познім вечарам трэцяга дня старая не вытрымала і, апынуўшыся адна ў пакоі, павагалася хвіліну, а потым укленчыла на закрытым з усіх бакоў балконе. Укленчыла паміж плеценымі крэсламі і канапай.

…Яна і зараз глядзела на мора. Бо нават тут не магла адарваць ад яго вачэй. Такое яно было… вялікае.

Мора шумела, гнала месячныя хвалі. Зрэдку дрыжалі каля тэрасы гледычыі.

Старая не малiлася, можа, дваццаць год. Яна сапраўды не верыла ў пекла, з таго дня, калi Янук i Антось стаялi пад сценкай, а каля iхнiх ног лашчыўся i вiшчаў Цюлiк. Антось — яму было пятнаццаць — мякка пiхнуў нагою пушыстага даўганогага шчанюка.

— Бяжы, Цюлічак, бяжы адсюль.

Шчанюк у дзікім захапленні пагнаўся за ўласным хвастом. Вішчаў, аж стагнаў, ад радасці. І круціўся… Ля самых іхніх ног…

А ў яе — паласою — пякло аблiчча. Мiтусiлiся перад вачыма ценi: I Янук усмiхаўся ля сценкi. Хлопцы былi вельмi падобныя да малодшага. Былi б такiя, як ён.

Цюлік лавіў свой хвост… ля самых іхніх ног. Яго чамусьці ніхто не гнаў.

— Хай жыве Беларусь! — нейкiм дзiўным, зрывiстым, чужым голасам крыкнуў Антось.

Яна не чула таго, што адбылося потым. Зусім не чула. І толькі пазней убачыла сценку і траву, на якой, не адрываючы цела ад зямлі, круціўся і екатаў Цюлік.

…Яна тады выхадзіла яго.

Цюліх здох гэтай зімой. Сівы ад старасці сабака. Толькі тады яна дала згоду пераехаць да малодшага.

Што ўжо тут?!. Зямлі не было, бо не было рук. Не было сабакі. Не было і старэйшых. Дваццаць год кожны вечар яна хадзіла туды , адчыняла рыплівую фортку і сядзела, а бузіна схілялася над ёю, бо ставала ўсё гусцейшая і гусцейшая.

Яна не малілася дваццаць год.

— Божа мiласцiвы, — нiбы прыслухоўваючыся да ўласнага шэпту, сказала яна. — Узяў ты майго Максiма, узяў рукамi чужынскiмi хату, сад, двух старэйшых: Збаў хаця гэтага ад пакут, ад змяюшкi той у вобразе чалавечым. Лiтуй яго, аднаго, адзiны мой свет у вачах: Апошняга.

Недзе далёка ракатала, цягнула гальку мора.

— Ён не вытрымае такога больш. Ты не ведаеш, а ён не вытрымае.

Думка ўразіла яе, і таму яна і думку выказала ў сваёй трывожнай споведзі.

Лягчэй не ставала.

— Кроў яна з яго высмакча, змяя.

Яна ўсё разумела. Яна ведала: не дапаможа.

— Сябе аддасць раз, а з яго за гэта — жыццё возьме.

У адказ гучаў толькі голас мора, якое драбіла бераг. І тады Тэкля ўстала, ведаючы, што ніхто не дапаможа, што спадзявацца можна толькі на сябе.

Маці не ведала, што Валерый якраз у гэтую хвіліну сядзіць на вялікім камені, які выдаецца ў мора, і слухае цішыню і сябе. Хвалі разбіваліся аб падножжа валуна, усплёсквалі, кідалі часам на гарачы лоб кроплю вады… Была ціша, і толькі здалёк, з танцавльнай пляцоўкі, далятаў сумны і страсны голас спевака: круцілі пласцінку.

Песня была не вельмі ўжо і хвацкая, але ў гэтыя дні ўсе нібы павар'яцелі з ёю, круцілі, можа, сто разоў, да адчаю. І хлопец раптам адчуў, што гэтыя немудрагелістыя гукі нейкім чынам адпавядаюць яго настрою.

І Валерый раптам з нечаканай вастрынёй зразумеў: "заўтра" прыйсці "без яе" не можа. А калі прыйдзе, яму ў такім "заўтра" няма патрэбы.

Што яму, сапраўды, рабіць з гэтым "заўтра"? Выбівацца, як раней, працаваць, як вярблюду, як чорнаму валу, як гэта ён рабіў дагэтуль. Ну вось, яму трыццаць. Ён не дазволіў сабе дагэтуль ані хвіліны адпачынку. Ён ні разу не бачыў мора, гор, пустынь, вінаграднікаў. Усё гэта было "рана". Дванаццаць год затворніцтва, да якога ён сам прысудзіў сябе.