Уладзімір Караткевіч - Лісты не спазняюцца ніколі

У цэнтры сядзела пажылая жанчына з такім журботна-стомленым тварам, што ясна было, каму горш за ўсіх.

Поруч з ёю, па правую руку, змрочна пускаў дымавыя кольцы мужчына, вельмі на яе падобны. Рукі яго далёка высоўваліся з рукавоў сіняга пінжака, былі худыя і моцныя, адлівалі дзіўнай чырванню, быццам іх купалі ў спірытусе. Маладая жанчына, відаць, яго жонка, сядзела ў ляніва-млявай позе, паклаўшы падбародак на далоні моцных белых рук з ямачкамі каля локцей.

Паміж імі стаяў самавар, але чаю ніхто не піў.

Паштальён зусім было вырашыў аклікнуць іх, але тут за густым кустом бэзу чыйсці жаночы голас загаварыў жаласна і пераканана і безнадзейна, быццам страціўшы надзею ў тысячны раз паўтарыць агульнавядомае:

- Разумееш, Грыша, я стамілася яе пераконваць, стамілася, стамілася. Ты зірні, яна сядзіць, як каменная...

Паштальён застыў. Ён зразумеў, што гэта недалікатна, але зразумеў яшчэ, што цяпер позна выявіць сваю прысутнасць.

- Ёй ужо нічога не трэба. І яна разумее, што я, суцяшаючы яе, хлушу. Таму што, як гэта ні дзіўна, у мяне няма, няма сапраўднага пачуцця да яго. Ён нябожчык, гэта грэх, я сама сабе стала агіднай, але не магу, не магу я яго так любіць, як маму люблю.

- Не нагаворвай на сябе, - сурова сказаў мужчынскі голас.

- Грыша, гэта страшна, але я амаль раўнадушная да яго. Ён быў добры гаспадар, работнік, працаўнік, але ты мяне, мяне зразумей. Ні мне, ні Сеню ніколі, ні аднаго ласкавага слова за ўвесь час. Вечна маўчыць, вечна пануры. І Сеня тое ж думае. Ён хірург, а калі ў яго на стале чалавек памірае - ён больш аб ім, чужым, думае. І пакутвае больш. Таму што той не рыкае, не лаецца штогадзінна. Што ён нам добрага зрабіў?

- А я чаму тут?

- Толькі што ты, ды і то, як ён пра цябе думаў.

- А я ведаю, я ўпэўнены, што ён быў нядрэнны чалавек.

- Табе - лёгка, - горка сказала яна.

Наступіла маўчанне, і паштальён, вылучыўшы хвіліну, падаў голас.

- Што там такое? - спытала з веранды пажылая дрыжачым голасам.

З-за кустоў выйшла маладая жанчына, год трыццаці.

- Паштальён, - сказала яна, і паштальён пазнаў у ёй тую, што гаварыла за кустамі бэзу.

- Вядзі яго сюды, Машанька, - сказала пажылая.

Паштальён падняўся на веранду. За маладой. Яна ішла наперадзе, прамая, стрыманая, - ніяк не пазнаць, што нядаўна казала такое.

Села, паклала скронь на далонь, глядзела халоднымі зеленаватымі вачыма з-пад даўжэразных цёмных вей.

"Ну і ну, добрая", - падумаў паштальён і адвёў вочы.

Адразу пабачыў маладога мужчыну, які выйшаў з хмызоў, дзе толькі што хвалявалася Машанька. Мужчына быў хударлявы, тонкі ў поясе. Твар разумны, жывы.

І кісці рук тонкія, вельмі белыя. Толькі на лобе, справа, змяіцца ружовы шрам. Ды замест аднаго пальца на левай руцэ закручаная вузлом кукса.

"І гэты нішто, - падумаў паштальён, - пародзісты, накшталт высакароднага бандыта з "Эльдарадскага мсціўца".

- Што ж вы? - спытала Машанька.

Паштальён падаў ліст. Пажылая ўгледзелася ў адрас.

- І не разбярэш, чаго тут. Прачытай, Грышачка. А вы, малады чалавек, пасядзіце з намі, папіце чайку. Варэнне...агрусавае...для яго варыла...

- Мама, мама, - сказала Машанька ўсё тым - з болем і халадком - голасам.

- Ды добра, чаго ўжо. Я і то разумею, не вернеш.

Паштальён зразумеў, што гэтыя людзі вельмі не хочуць заставацца адны. І не таму толькі, што прысутнасць пабочнай асобы адцягвае ад вечнай неадчэпнай думкі аб пустых сценах, але яшчэ і таму, што ім не хочацца заставацца сам-насам са сваімі думамі. У старой яны былі аб тым, што вось Сенечка і Машанька не любілі нябожчыка і вось ёй самой трэба было б іх за гэта менш любіць, ды не атрымліваецца, і толькі горка вельмі на душы.

А ў маладых - аб тым, што трэба прыкідвацца ў імя маці і яна ім гэтага ніколі ў глыбіні душы не даруе. І яшчэ аб тым, што і яны самі дрэнныя, таму што не любяць таго, невядомага паштальёна, якога ім трэба любіць.

Паштальён быў малады і таму добры. Акрамя таго, абход ён скончыў. І ён згадзіўся.

- Не трэба плакаць, матуля, - сказаў ён, - а чайку я пап'ю.

- Выпіце віна. Добрае віно, сухое, - сказаў зяць, нахіляючыся над пісьмом.

Удалечыні, за ярам, за кучаравай пенай садоў, стаялі чырвоныя, пернікавыя муры крамля з іх шматпакутнымі вежамі, ды бачныя былі абадраныя цыбуліны старога і, - як бываюць часам благімі старыя, ад старасці асабліва пачварнага сабора. І ніхто не думаў, што тут трыста з лішнім год таму віравалі чалавечыя натоўпы, вада залівала крэпасць, і вазы дарэмна цягнулі да шэрага неба аглоблі, што тут сялянскі павадыр у лапцях і ваўчыным трывуху глядзеў у натоўп шалёнымі светлымі вачыма - нядоўга ім заставалася глядзець - і хрыпла гаварыў: