Margit Sandemo: Wiatr Od Wschodu

Muszę Wam także donieść, że i mnie skierowano już do udziału w bitwie…

– Nie! – głos Christiany zabrzmiał niczym krzyk zranionego ptaka.

– Nie bądź głupia! Chłopak skończył już przecież piętnaście lat! Doskonały wiek na rozpoczęcie kariery oficerskiej!

Z trudem doczytała list do końca.

Przegraliśmy już tak wiele razy, że potrzebny nam jest każdy człowiek. Muszę jednak przyznać, że wszyscy jesteśmy zmęczeni i zniechęceni. Wielu cierpi na biegunkę, musimy bowiem zadowalać się takim pożywieniem, jakie uda się zdobyć. Często pomyje i odpadki z rzeźni to dla nas prawdziwa uczta. Zdarza się bowiem, że przez wiele dni musi nam wystarczyć brudna woda, z której odcedzamy robactwo.

O, Vendelu, myślała Christiana. Jak twój ojciec mógł ci to zrobić?

Otaczamy teraz Połtawę. Wszyscy dobrze wiemy, że właśnie tu będzie toczyć się walka, tu dojdzie do prawdziwej próby sił. Carowi Piotrowi udało się w końcu zebrać swoje oddziały na spotkanie z nami.

Módlcie się za nas, Matko i Ojcze!

Mamo, proszę, daj małemu Mansowi, synowi zarządcy, mój łuk i strzały. Zawsze pragnął je mieć, a jestem już za duży na taką zabawę. Dbaj też o psy i konie! I o dąb, który zasadziłem… Czy się przyjął? A może nawet urósł?

Moje myśli są zawsze przy Was i przy naszym miłym, bezpiecznym domu w Andrarum.

Niech Bóg Was błogosławi, moi kochani!

Wasz oddany syn

Vendel

Była to ostatnia wiadomość, jaką otrzymali od niego.

Z czasem, naturalnie, dowiedzieli się a druzgocącej klęsce pod Połtawą. Częściowo tłumaczono ją faktem, że król Karol leżał złożony gorączką z powodu zranionej stopy, ale główny powód upatrywano w braku waleczności i zwątpieniu we własne siły wycieńczonych wojsk.

Doszły ich także niepokojące wieści, że po klęsce Karol XII zawrócił na południowy zachód, ku Turcji, a z towarzyszących mu szwedzkich żołnierzy został ledwie tysiąc ludzi. Resztę stanowili Kozacy, walczący po stronie Szwedów.

O tym, co stało się z resztą karolińczyków, nie wiedziano nic. A przecież przed bitwą szwedzka armia liczyła około dwudziestu tysięcy żołnierzy!

Rok później Lave Beck i Soren Grap musieli poddać się zarazie, nie poznawszy losu swych synów. O młodym Vendelu i panu Corfitzu Becku zaginął wszelki słuch. Wokół nich i wydarzeń, których byli uczestnikami, zapanowała przerażająca, złowieszcza cisza.

Być może nie do końca odpowiadało prawdzie twierdzenie, że Szwedzi skapitulowali pod Połtawą, choć tam właśnie odbyła się bitwa.

Oficerowie Karola XII zdołali przekonać trawionego gorączką króla, że powinien wycofać się na południe, by nie wpaść w ręce Rosjan. W końcu, apatyczny, złożony chorobą, przystał na to.

Armia, która miała posuwać się za nim, przeszła daleko wzdłuż brzegów Worskły, mijając brody. Kiedy znalazła się pod Perewołczną, między nieprzebytymi wodami dwu rzek Worskły i Dniepru, otoczona została przez Rosjan.

I tu, niestety, dało o sobie znać zmęczenie wojną.

Lata znoju i przeciwieństw losu zgasiły w żołnierzach żądzę podboju. Zabrakło króla, który dodałby odwagi i zagrzał do walki, dawno już bowiem skierował się na południe, nieświadom upadku morale swej armii.

Szwedzi bez trudu mogli zwyciężyć, źle jednak ocenili liczebność i waleczność rosyjskich wojsk. Armia carska, której stali się jeńcami, była równie jak oni umęczona i wygłodzona. Ponadto nie uświadamiali sobie, że mieli nad nią ogromną przewagę.

Znalazły się, rzecz jasna, szwedzkie regimenty, które pragnęły walczyć dalej. Nie było ich jednak dostatecznie wiele. Generał Lewenhaupt wydał rozkaz wstrzymania ognia; uczynił to, chcąc ratować życie swoich ludzi. Kiedy on i pozostali oficerowie zorientowali się, jak słabe są wojska rosyjskie, było już za późno.

A gdy Rosjanie, sądzący, że pojmali cztery, najwyżej pięć tysięcy jeńców, spostrzegli, jak wielka w rzeczywistości wpadła im w ręce armia, nie mogli się temu nadziwić. Mieli teraz w niewoli szesnaście tysięcy ludzi!

Wśród nich znaleźli się Kozacy zaporoscy, którzy zbuntowawszy się przeciwko carowi przeszli na szwedzką stronę. Uważali, nie bez racji, że Ukraina należy do nich. Teraz potraktowano ich bez litości. Wbijano na pal, łamano kołem i wieszano, skazując na powolne konanie w palącym słońcu.

Szwedów natomiast wyprowadzono spod Połtawy. Jak zwierzęta pognano całą ogromną armię siedemset kilometrów przez stepy Ukrainy aż do Moskwy. Przeprawa ta trwała pół roku i nie wiadomo, jak wielu żołnierzy musiało w drodze pożegnać się z życiem. Eskortowali ich Kozacy – nie zaporoscy, poganiając uderzeniami batów, wykrzykując drwiąco. Szwedów, którym nie stało już sił na dalszą wędrówkę, po prostu zostawiano na drodze.

Armia miała dotrzeć do Moskwy, do samego cara Piotra. Triumf Rosjan był ogromny.

Wśród żołnierzy wędrujących w upokarzającym, morderczym marszu znalazł się również kapitan Corfitz Beck i jego młody „giermek”. Zdumiewała kapitana niezwykła odporność chłopca i siła jego ducha. Imponowała mu nie tylko zadziwiająca wola życia, ale także serdeczne ciepło i troskliwość, jaką okazywał konającym. Vendel Grip zawsze poświęcał czas tym, których trzeba było porzucić, zawsze umiał znaleźć słowa pociechy, przeznaczone tylko dla uszu umierającego. Zajmował się pisaniem listów do Szwecji, pozdrowień dla matek, żon i dzieci. Na początku strażnicy odpędzali go batami, ale Vendel tylko na nich patrzył. W jego oczach było coś, co sprawiała, że milkli i zostawiali go w spokoju.

Corfitz Beck nie był jedynym, który ze zdumieniem obserwował chłopca. Im dłużej trwał marsz, tym więcej oczu zwracało się ku niemu, zarówno Szwedów, jak i Rosjan.

Vendel Grip nie przypominał typowych potomków Ludzi Lodu. Wielokrotne małżeństwa z jasnowłosymi, zawierane przez członków rodu, sprawiły, że miał lśniące pszenicznoblond włosy, które lekko się wijąc opadały mu teraz na ramiona. Jego oczy, niewinnie błękitne, patrzyły przyjaźnie, z zaciekawieniem i błyskiem humoru. Karnację miał tak jasną, że z początku skóra, wystawiona na działanie wiatru i słońca, łuszczyła mu się gwałtownie, ale teraz przybrała ciemnozłoty odcień, co jeszcze bardziej podkreślało chabrowy kolor oczu i biel zębów. Jego twarz była bardziej szczera i bardziej miła niż twarze wielu członków rodu ze strony jego matki i, rzecz jasna, ojca.

Poczucie humoru najpewniej odziedziczył po pradziadku Tancredzie. Wyraźnie jednak było widać, że ma dopiero piętnaście lat. Świadczyły o tym niezgrabne, niepewne ruchy i cała sylwetka, zapowiadająca, że będzie szczupły, wysoki i szeroki w barach.

Vendel umilał właśnie jak potrafił ostatnie chwile pozostawionego w zagajniku oficera, śmiertelnie zaatakowanego przez czerwonkę, zbierającą obfite żniwa wśród żołnierzy. Gdy oficer skonał, chłopiec otarł z oczu łzy i odszukał czekającego nań Corfitza Becka.

– Z jakiej właściwie gliny jesteś ulepiony, Vendelu?

– Wybaczcie moją słabość, ale…

– Nie mówiłem o łzach – przerwał mu Corfitz Beck. – Chodzi mi a to, że ludzie padają jak muchy jeden za drugim, a ty ich dotykasz, myjesz, oporządzasz. Podarowano ci chyba więcej istnień niż kotu!

Vendel uśmiechnął się.

– Podobno moja matka pochodzi z niezwykle silnego norweskiego rodu.

– Sądziłem, że jej rodzice są Duńczykami.

– Plenimy się po całej Skandynawii jak chwasty – odparł Vendel.

– A teraz… aż do Rosji – mruknął pod nosem kapitan. – Ale nie nazwałbym was chwastami. Moja matka i babka, i jej ojciec, król Danii Christian IV, zawsze w pięknych słowach wyrażali się o krewniakach twojej matki. Służyli naszemu rodowi i byli nieocenieni. Powiedz mi, czy prawdą jest to, co głosi plotka, że podobno znają się na czarach?