Robert Harris: Vaterland

— Ona nie żyje.

— Co?

— Zmarła ponad dziesięć lat temu. Sprawdziłem w archiwum SS. Nawet ci, którzy mają tylko stopień honorowy, muszą podać najbliższego krewnego. Buhler nie miał dzieci, ale odnalazłem jego siostrę. Jest wdową, ma siedemdziesiąt dwa lata i nazywa się Elizabeth Trinkl. Mieszka w Fürstenwalde. — Xavier znał Fürstenwalde: małe miasteczko, w odległości mniej więcej czterdziestu pięciu minut drogi na południowy wschód od Berlina. — Miejscowi gliniarze wiozą ją w tej chwili do kostnicy.

— Spotkamy się tam.

— Jeszcze jedno. Buhler miał dom w Schwanenwerder. To wyjaśniało miejsce znalezienia ciała.

— Dobra robota, Max — pochwalił wspólnika. Odwiesił słuchawkę i wrócił na salę.

Halder skończył tymczasem jeść. Widząc Marcha rzucił na stół serwetkę i wyprostował się na krześle.

— Śniadanie było wyśmienite. Teraz nie przeraża mnie już tak bardzo perspektywa przewertowania półtora tysiąca depeszy nadesłanych przez Pierwszą Armię Pancerną Kleista. — Zaczął dłubać w zębach. — Powinniśmy się częściej spotykać. Ilse zawsze mnie pyta: kiedy przyprowadzisz wreszcie do domu Zaviego? — Pochylił się do przodu. — Posłuchaj: w archiwum pracuje u nas jedna babka. Zajmuje się historią Bund deutscher Mädel w Bawarii w latach 1935-1950. Rasowa sztuka. Mąż zaginął w zeszłym roku na froncie wschodnim. Biedny sukinsyn. Tak czy owak pasowalibyście do siebie. Co o tym myślisz? Moglibyśmy was oboje zaprosić. Powiedzmy w przyszłym tygodniu?

March uśmiechnął się.

— Jesteś bardzo miły.

— To nie jest odpowiedź.

— Masz rację. — Xavier dotknął ręką fotokopii. — Czy mogę to zatrzymać?

Rudi wzruszył ramionami.

— Czemu nie?

— Jeszcze jedna sprawa.

— Wal śmiało.

— Sekretarz stanu w Generalnej Guberni. Jaki był dokładnie zakres jego obowiązków?

Halder oparł ręce o stół. Dłonie miał upstrzone piegami, spod mankietów wystawały kręcone czerwonawozłote włoski.

— On i Frank mieli absolutną władzę. Robili, co chcieli. W tamtym czasie najważniejszą sprawą było przesiedlenie.

March napisał w notesie słowo „przesiedlenie” i zatoczył wokół niego kółko.

— W jaki sposób się to odbywało?

— Co to ma być? Seminarium? — Rudi ustawił przed sobą trzy talerzyki; dwa niniejsze po lewej stronie, większy po prawej. — To wszystko przed wojną była Polska. W trzydziestym dziewiątym zachodnie prowincje — stuknął dwa małe talerzyki — zostały przyłączone do Niemiec. Reichsgau Danzig-West Prussia i Reichsgau

Wartheland. — Odsunął na bok duży talerzyk. — A z tego utworzono Generalną Gubernię. Kadłubowe państwo. Dwie zachodnie prowincje zostały zgermanizowane. To nie jest moja działka, rozumiesz, ale widziałem kilka liczb. W tysiąc dziewięćset czterdziestym założyli, że na jeden kilometr kwadratowy ma przypadać stu Niemców. I dokonali tego w ciągu trzech lat. Niewiarygodna operacja, zważywszy na to, że wciąż przecież trwała wojna.

— Ilu ludzi w to zaangażowano?

— Milion. Biura eugeniczne SS odnajdywały Niemców w miejscach, o których by ci się nie śniło: w Rumunii, Bułgarii, Serbii, Chorwacji. Jeśli twoja czaszka miała odpowiednie rozmiary i pochodziłeś z odpowiedniej wioski, dostawałeś bilet.

— A Buhler?

— Cóż… Żeby zrobić miejsce dla miliona Niemców w nowych wschodnich prowincjach, trzeba było wywieźć stamtąd milion Polaków.

— I wywieziono ich do Generalnej Guberni?

Halder rozejrzał się ukradkiem, żeby sprawdzić, czy na pewno nikt ich nie podsłuchuje. Ten szybki rzut oka w lewo i w prawo ludzie nazywali „niemieckim spojrzeniem”.

— Mieli również na głowie Żydów wydalonych z Niemiec i terytoriów zachodnich: Francji, Holandii, Belgii.

— Żydów?

— Oczywiście. Nie musisz tak krzyczeć. — Rudi mówił tak cicho, że Xavier musiał pochylić się nad stolikiem, żeby go usłyszeć. — Możesz sobie wyobrazić: panował tam istny chaos. Przeludnienie. Głód. Choroby. Wbrew temu, co mówią, życie nadal nie jest tam usłane różami.

Co tydzień w gazetach i telewizji ukazywały się apele Ministerstwa do Spraw Wschodu zachęcające do przeniesienia się do Generalnej Guberni. „Niemcy! Weźcie to, co wam się należy! Farma — za darmo! Gwarantowany dochód przez pierwsze pięć lat”. Reklamy pokazywały szczęśliwych, opływających we wszelkie dostatki kolonistów. Ale z powrotem docierała też smutna prawda — o egzystencji, której wyznacznikami była nieurodzajna ziemia, wyczerpująca praca i ponure osiedla, do których wszyscy Niemcy musieli wracać o zmroku w obawie przed atakami miejscowych partyzantów. Generalna Gubernia była gorsza niż Ukraina, gorsza niż Ostland, gorsza nawet niż okolice Moskwy.

Podszedł do nich kelner, proponując jeszcze jedną filiżankę kawy. March odprawił go skinieniem ręki.

— Frank rządził wszystkim z Krakowa, z zamku na Wawelu — podjął tym samym cichym tonem Halder, kiedy kelner znalazł się poza zasięgiem głosu. — Tam właśnie rezydował Buhler. Mam przyjaciela, który pracuje tam w państwowym archiwum. Boże, jakie on opowiada historie… Trudno uwierzyć, w jakie opływali luksusy. Prawdziwe rzymskie imperium. Obrazy, arrasy, biżuteria, skarby zagrabione z kościołów. Łapówki w gotówce i w naturze, jeśli rozumiesz, o co mi chodzi. — Na samą myśl o tym wszystkim w niebieskich oczach Rudiego zaświeciły się ogniki. Poruszał nerwowo brwiami.

— I Buhler maczał w tym wszystkim palce?

— Kto wie? Jeśli tego nie robił, musiał być naprawdę jedynym sprawiedliwym.

— To wyjaśnia, dlaczego ma dom w Schwanenwerder. Halder gwizdnął cicho.

— Sam widzisz. Prowadziliśmy tę wojnę nie tam, gdzie trzeba, przyjacielu. Zdychaliśmy zamknięci w śmierdzącej metalowej trumnie dwieście metrów pod powierzchnią Atlantyku, podczas gdy lepsi od nas mieszkali w śląskich zamkach, wylegując się na jedwabiu w towarzystwie kilku ponętnych Polek.

Xavier chętnie dowiedziałby się czegoś więcej, ale nie miał zbyt wiele czasu.

— Więc wpadniesz do mnie na kolację, żeby porozmawiać z tą babką z BDM? — zapytał go Halder, kiedy wychodzili.

— Pomyślę o tym.

— Może uda nam się namówić ją, żeby przyszła w mundurze — dodał Rudi. Kiedy tak stał przed hotelem, z rękoma wsuniętymi głęboko w kieszenie i dwukrotnie obwiązanym wokół szyi długim szalikiem, jeszcze bardziej przypominał studenta. Nagle uderzył się otwartą dłonią w czoło. — Zupełnie zapomniałem! Miałem ci od razu powiedzieć. Ta moja pamięć… W zeszłym tygodniu pytało się o ciebie w archiwum kilku facetów z Sipo.

March poczuł, jak uśmiech zastyga mu na twarzy.

— Gestapo? Czego chcieli? — zapytał. Starał się, by jego głos zabrzmiał swobodnie, nonszalancko.

— Och, te same. pytania, co zwykle. Jak się zachowywał podczas wojny? Czy miał jakieś określone poglądy polityczne? Kim byli jego przyjaciele? Co się dzieje, Zavi? Szykuje ci się jakiś awans?

— Najwyraźniej. — Nie powinien się przejmować, mówił sobie. To na pewno tylko rutynowa akcja. Musi zapytać Maxa, czy nie słyszał o jakiejś nowej lustracji.

— Mam nadzieję, że kiedy zostaniesz szefem Kripo, nie zapomnisz o starych przyjaciołach.

Mardi roześmiał się.

— Nie zapomnę. — Uścisnęli sobie dłonie. — Zastanawiam się, czy Buhler miał jakichś wrogów — rzucił, kiedy się rozchodzili.

— Z całą pewnością — odparł Halder. — I to wielu.

— Kogo masz na myśli? Rudi wzruszył ramionami.

— Na przykład trzydzieści milionów Polaków.