Robert Harris: Vaterland

Czarna kurtka od munduru: cztery srebrne guziki; trzy wyszywane srebrne belki na naramiennikach, na lewym rękawie czerwono-biało-czarna opaska ze swastyką; na prawym wpisana w romb gotycka litera „K”, oznaczająca Kriminalpolizei.

Czarny szeroki pas. Czarna czapka ze srebrną trupią czaszką i partyjnym orłem. Czarne skórzane rękawiczki.

Xavier popatrzył w lustro. Ze szklanej tafli spoglądał nań Sturmbannführer Waffen-SS. Podniósł leżącego na toaletce służbowego dziewięciomilimetrowego lugera, sprawdził zamek, po czym wsunął pistolet do kabury i wyszedł z mieszkania.

— Jesteś pewien, że się tym najesz?

Rudolf Halder skwitował uśmiechem sarkastyczną uwagę Marcha i zestawił z tacy swoje śniadanie: ser, szynkę, salami, trzy jajka na twardo, kilka kromek razowca, mleko i filiżankę parującej kawy. Poustawiał elegancko talerzyki na białym lnianym obrusie.

— Rozumiem, że w Głównym Urzędzie Bezpieczeństwa Rzeszy nie fundują wam na ogół tak obfitych posiłków.

Siedzieli w jadłodajni Prinz Friedrich Karl Hotel, w połowie drogi między Komendą Główną Kripo a Reichsarchiv, gdzie pracował Halder. Xavier był tutaj stałym gościem; tani lokal odwiedzali głównie turyści i sprzedawcy, ale podawano tutaj naprawdę dobre śniadania. Ze sterczącego nad wejściem drzewca zwisała markotnie europejska flaga — dwanaście symbolizujących kraje Wspólnoty Europejskiej złotych gwiazd na ciemnoniebieskim tle. March podejrzewał, że dyrektor hotelu, Herr Brecker, kupił ją z drugiej ręki i zawiesił, chcąc nadać swemu lokalowi trochę cudzoziemskiego sznytu. Nie przyniosło to chyba jednak spodziewanego rezultatu. Szybki rzut oka na niezbyt zamożną klientelę i znudzony personel upewnił ich, że mogą rozmawiać bezpiecznie.

Ludzie jak zwykle omijali mundur Xaviera z daleka. Ściany jadłodajni drżały przy każdym wjeżdżającym na stację Friedrich Strasse pociągu.

— Nic więcej nie zamówiłeś? — zapytał Rudolf. — Tylko kawę? — Potrząsnął głową. — Czarna kawa, papierosy i whisky. Niezbyt zdrowa dieta. Teraz, kiedy się nad tym zastanawiam, nie wydaje mi się, żebyś od rozwodu z Klarą zjadł jakiś przyzwoity posiłek. — Postukał łyżeczką w jajko i zaczął zdejmować skorupkę.

Halder zmienił się z nas wszystkich najmniej, pomyślał March. Pod warstwą tłuszczu i oklapłymi mięśniami starzejącego się mężczyzny wciąż kołatał się duch niezgrabnego, wziętego wprost z uniwersytetu rekruta, który przed ponad dwudziestu laty wszedł na pokład U-174. Był radiooperatorem — wyjątkowo marnym, powołanym do służby na początku roku 1942, po bardzo krótkim szkoleniu, kiedy straty były najwyższe i Doenitz przeczesywał całe Niemcy w poszukiwaniu ludzi, którzy mogliby zastąpić wykruszające się załogi. Nosił podobnie jak teraz okulary w drucianych oprawkach i miał rzadkie, rude włosy, sterczące niesfornie z tyłu głowy. Podczas rejsu, kiedy większość marynarzy zapuściła brody, na policzkach i podbródku Rudolfa pojawiły się pomarańczowe kępki, które upodobniły go do liniejącego kota. Sam fakt, że pływał na łodziach podwodnych, był jakąś upiorną pomyłką, ironią losu. Miał dwie lewe ręce; z trudem udawało mu się wymienić korki. Natura nie obdarzyła go temperamentem marynarza, lecz naukowca; w trakcie każdego rejsu pocił się ze strachu i bez przerwy cierpiał na morską chorobę.

Mimo to był popularny. Załogi U-Bootów były przesądne i w jakiś sposób rozniosło się, że Rudi Halder przynosi szczęście. Opiekowali się nim zatem, kryjąc jego błędy i pozwalając wylegiwać się przez dodatkowe pół godziny w koi. Stał się dla nich kimś w rodzaju maskotki. Po wojnie, nie mogąc się nadziwić, że przeżył, Halder wznowił studia na wydziale historii uniwersytetu w Berlinie. W roku 1958 dołączył do grupy zatrudnionych przez Reichsarchiv naukowców, którym zlecono napisanie oficjalnej historii wojny. Zatoczył w pewnym sensie pełen krąg: spędzał teraz całe dnie w podziemnej salce, odtwarzając wielką strategię, której był kiedyś małym, przestraszonym pionkiem. W roku 1963 ukazała się „Wojna na morzu: działalność i taktyka U-Bootów w latach 1939-1943”. Teraz Rudi pomagał pisać trzeci tom historii walk na froncie wschodnim.

— Przypomina to fabrykę Volkswagena w Fallersleben — powiedział, biorąc do ust kawałek jajka. — Ja przykręcam koła, Jaeckel drzwi, a Schmidt montuje silnik.

— Ile to jeszcze potrwa?

— Chyba całą wieczność. Źródeł nam nie zabraknie. Źródła są niczym zbudowany ze słów Łuk Triumfalny, pamiętasz? Odnotowany jest każdy strzał, każda potyczka, każdy płatek śniegu, każde kichnięcie. Ktoś kiedyś pewnie napisze oficjalną historię pisania oficjalnych historii. Co do mnie, nie zamierzam przy tym siedzieć dłużej niż pięć lat.

— A potem?

Halder zdjął z krawata kawałek jajka.

— Katedra na jakimś małym uniwersytecie na południu. Domek na wsi, w którym zamieszkam razem z Ilse i dzieciakami. Recenzowane z szacunkiem książki. Mam skromne ambicje. Ta praca, jeśli w ogóle czegoś cię uczy, to przeświadczenia o własnej śmiertelności. A skoro już o tym mowa… — Wyjął z wewnętrznej kieszeni kartkę papieru. — Z pozdrowieniami od Reichsarchiv.

Była to fotokopia jednej strony starego spisu partyjnych dygnitarzy. Cztery paszportowe zdjęcia ubranych po cywilnemu dygnitarzy, każde opatrzone krótkim biogramem. Brün, Brunner, Buch. I Buhler.

— Spis wyższych urzędników NSDAP — powiedział Halder. — Wydanie z roku pięćdziesiątego pierwszego.

— Znam je bardzo dobrze.

— Doborowe towarzystwo, prawda?

Wyłowili z Haweli Buhlera, nie było co do tego wątpliwości. Spoglądał na Marcha przez swoje pozbawione oprawek szkła, sztywny, bez poczucia humoru, z zaciśniętymi ustami. To była twarz biurokraty, twarz prawnika; twarz, którą człowiek ogląda tysiąc razy i nigdy nie jest jej w stanie opisać; rysy, które wydają się wyraziste, kiedy widzi się je na własne oczy, ale potem rozmazują się w pamięci.

— Jak się zaraz przekonasz — kontynuował Halder — Buhler to prawdziwy wzór narodowosocjalistycznych cnót. Wstąpił do partii w roku tysiąc dziewięćset dwudziestym drugim: trudno o większy powód do chwały. Pracował jako prawnik razem z Hansem Frankiem, osobistym adwokatem Führera. Zastępca przewodniczącego Akademii Niemieckiego Prawa.

— „W trzydziestym dziewiątym objął stanowisko sekretarza stanu w Generalnej Guberni” — przeczytał March. — „Brigadeführer SS”. Brigadeführer, na Boga! — Wyjął z kieszeni notes i zaczął notować.

— Ranga honorowa — wymamrotał z pełnymi ustami Halder. — Wątpię, czy kiedykolwiek oddał strzał na polu walki. Typowy urzędnik zza biurka. Kiedy w trzydziestym dziewiątym wysłano Franka, żeby rządził jako gubernator tym, co zostało z Polski, musiał zabrać ze sobą starego wspólnika z kancelarii. Buhler został u niego naczelnym biurokratą. Powinieneś spróbować trochę tej szynki. Wyśmienita.

March gryzmolił szybko w notesie.

— Jak długo Buhler był na Wschodzie?

— Chyba dwanaście lat. Sprawdziłem wydanie spisu z pięćdziesiątego drugiego. Buhlera już tam nie ma. Więc pięćdziesiąty pierwszy był jego ostatnim rokiem służby.

Xavier przestał pisać i postukał się piórem po zębach.

— Nie pogniewasz się, jeśli cię na chwilę opuszczę? W holu stała budka telefoniczna. Wykręcił numer centrali Kripo i podał telefonistce własny wewnętrzny.

— Jaeger — warknął głos w słuchawce.

— Słuchaj, Max. — March powtórzył mu, czego dowiedział się od Haldera. — W spisie mówią coś o żonie. — Przysunął kartkę do słabej, zamontowanej w budce żarówki i zmrużył oczy. — Nazywa się Edith Tulard. Możesz ją odnaleźć? Niech zidentyfikuje ciało.