Iwan Jefremow - Serce Węża

Radosne okrzyki zagłuszyły ostatnie słowa komandora.

— Nie za głośno? — spytał z lekką dezaprobatą Mut Ang.

— Nie — sprzeciwiła się śmiało Afra Dewi. — Zgodność myśli w dużej grupie łudzi zawsze jest zachwycająca. Jest rękojmią lojalności i wzajemnego wsparcia… zwłaszcza jeśli służą różnym gałęziom nauki.

— Masz na myśli biologię i nauki społeczne? — spytał milczący dotychczas Jas Tin, jak zwykłe przesiadujący w wygodnym kącie kanapy.

— Tak! Niezwykle jasno wynika z całej historii ziemskiej ludzkości uporczywe dążenie do wzajemnego porozumienia wraz z postępem kultury i poszerzaniem horyzontów. Im wyższy był poziom kultury, tym łatwiej było przedstawicielom różnych narodów i ras w ramach bezklasowego społeczeństwa zrozumieć siebie nawzajem, tym jaskrawiej jawił się wspólny cel budowania nowego życia, konieczność zjednoczenia, początkowo tylko niektórych krajów, a potem całej ludności planety. Obecnie na tym poziomie rozwoju, jaki osiągnęli Ziemianie i bez wątpienia również ci, którzy idą nam na spotkanie… — Afra zamilkła na moment i dokończyła: — Bądźcie przygotowani na spotkanie przyjaciół.

— Tak to wygląda — przytaknął Mut Ang — że dwie różne planety zdolne do lotów kosmicznych łatwiej się dogadają, niż dwa dzikie plemiona z tej samej planety!

— A co z nieuchronnością wojny, również w kosmosie, o której byli przekonani nasi przodkowie nawet na dość wysokim poziomie kultury? — spytał Kari Ram.

— Gdzie ta świetna książka, którą nam pan obiecał [1] Opowiadanie, zatytułowane Pierwszy kontakt, w dramatycznych barwach ukazywało spotkanie ziemskiego gwiazdolotu z obcym w Mgławicy Kraba ponad tysiąc parseków od Słońca. Komendant ziemskiego statku rozkazał przygotować wszystkie mapy, materiały obserwacyjne i obliczenia lotu do natychmiastowego zniszczenia, a także wycelować w obcy statek wszystkie działa do kruszenia meteorytów. Potem Ziemianie zaczęli rozważać istotny problem: czy mają prawo nawiązać rozmowy z obcym gwiazdolotem, czy powinni od razu go zaatakować i zniszczyć? Istotą wielkiego ludzkiego strachu była obawa, że tamci odtworzą trasę ich lotu i zjawią się na Ziemi jako najeźdźcy. C ały tekst Jefremowa polemizuje z opowiadaniem „Pierwszy kontakt” Murraya Leinstera, w: Pierwszy kontakt, Solaris 2014 — przypomniał Tej Eron — o dwóch statkach kosmicznych, które przy pierwszym spotkaniu chciały unicestwić jeden drugiego?

Komendant ponownie udał się do swojej kabiny.

Tym razem nic mu nie przeszkodziło, wrócił więc po chwili z maleńką ośmioramienną gwiazdką mikrofilmu i wsunął ją do czytnika. Fantazja dawnego amerykańskiego autora zainteresowała wszystkich astronautów.

Szalone myśli komendanta załoga uznała za niepodważalne prawdy. Spotkanie dwóch niezależnie zaistniałych cywilizacji powinno, w mniemaniu dowódcy, nieuchronnie doprowadzić do podbicia jednej przez drugą, posiadającą potężniejsze uzbrojenie. Spotkanie w kosmosie mogło być tylko handlowe albo wojenne, żadne inne nie przychodziło autorowi do głowy.

Szybko wyjaśniło się, że kosmici są bardzo podobni do Ziemian, choć widzą jedynie w podczerwieni, a porozumiewają się za pomocą fal radiowych, tym niemniej ludzie szybko zrozumieli język obcych oraz ich myśli. Komendant obcego gwiazdolotu miał równie ubogą wiedzę socjologiczną jak ziemski. Też łamał sobie głowę, jak i ujść żywym z fatalnego położenia i nie zniszczyć ziemskiego statku.

Długo oczekiwane wspaniałe wydarzenie, pierwsze spotkanie dwóch odmiennych ludzkości, mogło zakończyć się straszną katastrofą. Statki wisiały w próżni w odległości około tysiąca mil od siebie i prowadziły przez ponad dwa tygodnie rokowania za pomocą robota w kształcie kulistej kapsuły.

Obaj dowódcy zapewniali się nawzajem o pokojowych zamiarach, jednocześnie sobie nie ufając. Położenie stałoby się beznadziejne, gdyby nie główny bohater opowieści, młody astrofizyk. Skrywając pod ubraniem niezwykłe silną bombę, odwiedził z dowódcą obcy statek. Obaj przedstawili ultimatum, by się wymienić statkami. Część załogi czarnego gwiazdolotu miała przejść na pokład ziemskiego, a część Ziemian na obcy, uprzednio rozbroiwszy wszystkie działa do kruszenia meteorytów, nauczywszy się sterowania różnymi systemami i przeniósłszy swoje mienie. Tymczasem dwaj bohaterowie z bombami zostaną na pokładzie kosmitów, by w razie jakiegoś podstępu wysadzić ich statek. Komendant obcego statku przystał na te warunki. Wymiana załóg i rozbrojenie statków przeszły pomyślnie. Czarny gwiazdolot z ludźmi, a ziemski z kosmitami na pokładzie pospiesznie oddaliły się z miejsca spotkania, znikając w słabym świetle gazu mgławicowego…

Bibliotekę wypełnił harbider wielu głosów. Już w trakcie czytania niejeden z młodych astronautów wykazywał oznaki zniecierpliwionych, nie— zgody, sprzeciwu. Zaczęli teraz mówić jednocześnie, przekrzykując jeden drugiego. Wszyscy zwracali się do komendanta, jakby to on odpowiadał za treść starej noweli, wydobytej z mroków zapomnienia.

Większość zwracała uwagę na niezgodność czasu akcji z psychologią postaci. Skoro gwiazdolot mógł oddalić się od Ziemi na odległość trzech tysięcy lat świetlnych zaledwie w trzy miesiące, to czas, w którym rozgrywa się opowieść powinien być znacznie późniejszy od współczesnego. Nikt jeszcze nie osiągnął takich głębi kosmosu. Lecz myśli i zachowania Ziemian niczym nie różnią się od przyjętych w epoce kapitalizmu, wiele wieków wcześniejszej! Wytykano też sporo błędów czysto technicznych, w rodzaju nieprawdopodobnie szybkiego hamowania gwiazdolotów lub porozumiewania się myślowego falami radiowymi. Jeśli tamta planeta, jak to ukazano w opowiadaniu, posiadała atmosferę podobnej gęstości jak ziemska, nieunikniony był rozwój słuchu jak u łudzi. Wymagało to znacznie mniejszej utraty energii, niż przesyłanie fał radiowych czy komunikowanie się bioprądami. Niewiarygodne było także tak szybkie rozszyfrowanie mowy kosmitów, na tyle dokładne, że mogło zostać zapisane w maszynie tłumaczącej…

Tej Eron zauważył ubogie obrazowanie kosmosu w utworze, tym dziwniejsze, że dawny wybitny uczony Ciołkowski parę dziesięcioleci przed tym, gdy napisano tę opowieść, uprzedzał ludzkość, że kosmos jest znacznie bardziej skomplikowany, niż się nam wydawało. Na przekór myślicielom dialektykom niektórzy uczeni uważali, że znaleźli się niemal u źródeł poznania.

Minęły stulecia i wiele odkryć niezwykle skomplikowało nasze wyobrażenie o wzajemnej zależności różnych zjawisk, a tym samym jak gdyby spowolniło poznawanie kosmosu. Równocześnie nauka odkryła ogromny krąg dróg obejścia złożonych problemów i wyzwań technicznych. Dobrym przykładem był wynalazek statków pulsacyjnych, prześcigających zwykłe sposoby przemieszczania się. Właśnie w tym przełamaniu rzekomych granic logiki matematycznej objawiła się potęga przyszłości. Autor Pierwszego kontaktu nawet nie przeczuł nieograniczonej wiedzy, ukrytej w prostych sformułowaniach wielkich dialektyków jego czasów.

— Nikt nie zwrócił uwagi na jeszcze jedną okoliczność — odezwał się w tym momencie milkliwy zwykle Jas Tin. — Oryginał napisano po angielsku. Wszystkie nazwy, przezwiska i żartobliwe wyrażenia pozostały w wersji angielskiej. To niełatwe! Jako amator lingwista studiowałem proces powstawania pierwszego języka światowego. Język angielski był w przeszłości najbardziej rozpowszechniony. Pisarz odzwierciedlił jak w lustrze niedorzeczną wiarę w niezmienność, a raczej nieskończoną trwałość form ustrojowych. Powolny rozwój starożytnego systemu niewolniczego lub epoki feudalnej, wymuszone wielowiekowe cierpienia dawnych ludów były uznawane mylnie za stabilną cechę stosunków międzyludzkich we wszystkich formach: języków, religii i w końcu także ostatniego żywiołowego ustroju kapitalistycznego. Groźna nierówność społeczna schyłku kapitalizmu wydawała się czymś niezmiennym. Angielski już wtedy był archaicznym przeżytkiem, ponieważ zawierały się w nim właściwie dwa języki: pisany i fonetyczny, toteż był kompletnie bezużyteczny dla maszyn tłumaczących. Zdumiewające, że autor nie uświadamiał sobie, iż język zmienia się tym mocniej i szybciej, im prędzej następuje transformacja stosunków międzyludzkich i obrazu świata! Na wpół zapomniany starożytny sanskryt okazał się najbardziej logicznie skonstruowany i dlatego stał się podstawą dla języka pośredniego maszyn tłumaczących. Minęło trochę czasu i z języka pośredniego uformował się pierwszy język powszechny dla naszej planety, podlegający od tamtych czasów jeszcze wielu przeobrażeniom. Zachodnie języki nie przetrwały próby czasu. Podobnie wy— szły z użycia imiona, pochodzące ze starych religijnych podań i dawno martwych języków.