Михалина Вислоцкая: Sztuka kochania

1971, s. 52.

Cieplo i tkliwosc uczucia macierzynskiego, wypelniajacego zycie niemowlecia, jest podstawa, z ktorej rodzi sie instynkt milosci, potrzeba wiezi i intymnego kontaktu z drugim czlowiekiem. Jak ogromnie wazny jest ten okres w zyciu dziecka dla prawidlowego rozwoju jego uczuciowosci w wieku dojrzalym, przekonuje nas wiele badan przeprowadzonych nad zyciem zwierzat.

Obserwacje zoologow wykazuja, ze niewyksztalcenie pewnych potrzeb i instynktow w okreslonym wieku zwierzecia powoduje kalectwo, obciazajace cale jego dalsze zycie.

W hodowli kurczat wydzielono kilkadziesiat kurczat zaraz po wykluciu sie z jaj i karmiono je przez kilka tygodni wkladajac do dzioba pozywienie, podobnie jak ptaki w gniazdach karmia swoje piskleta. Kurczeta karmione w ten sposob nigdy potem, po wyrosnieciu na dorosle kury, nie potrafily samodzielnie dziobac, musialy byc karmione albo zdychaly z glodu. Eksperyment ten wykazuje, ze instynkt dziobania musi zostac wyksztalcony w pierwszych tygodniach zycia ptaka i jezeli nie rozwinie sie w tym czasie, kura nie potrafi juz pozniej nauczyc sie dziobania.

Podobne badania przeprowadzono w Ameryce izolujac swiezo narodzone malpki i hodujac je w oddzielnych klatkach, gdzie byly karmione sztucznie i pozbawione od zarania zycia kontaktow uczuciowych z matka, i spolecznych — z rowiesnikami. Gdy dorosly, nie potrafily nawiazac kontaktow seksualnych ani nie szukaly towarzystwa. Badacze wnioskuja, ze zwierzeta izolowane od milosci macierzynskiej i wspolnoty z przedstawicielami swego gatunku pozbawione zostaly koniecznych warunkow do rozwoju popedu seksualnego. Sam instynkt biologiczny, jak wynika z doswiadczenia, nie wystarcza.

Pomijajac juz aspekt rozwoju uczuciowego matki kochajacej i pielegnujacej swoje dziecko, dla dziecka milosc matki jest ogromnie wazna witamina, konieczna do prawidlowego rozwoju.

Witamine te profesor Wladyslaw Szenajch, jeden z najwiekszych przyjaciol dzieci, nazwal witamina

„M".

Niemowleta wychowane bez witaminy „M" wyrastaja na ludzi pozbawionych instynktu milosci i potrzeby wiezi z drugim czlowiekiem. Mozna by przytoczyc wiele przykladow ukazujacych, ze nie jest to fantazja poetow i milosnikow dzieci, ale rzeczywisty fakt.

Doktor Zofia Szymanska w Psychiatrii wieku, dzieciecego przytacza obserwacje poczynione w dwu zlobkach w Nowym Jorku: jednym — dla dzieci bialych z zamoznych rodzin i drugim — murzynskich w dzielnicy ubogich.

Zlobek „arystokratyczny" urzadzony byl luksusowo, starannie sterylizowany i odkazany.

Dzieci byly odbierane przez pielegniarki, ktore myly je, przebieraly i umieszczaly w oddzielnych oszklonych boksach, gdzie byly z kolei przewijane, pielegnowane i karmione wyjalowionymi mieszankami z butelek. Przez caly dzien nie wolno bylo nikomu z zewnatrz wchodzic do boksu, aby uniknac infekcji, dopiero wieczorem lub tylko na sobote i niedziele dzieci zabierano do domu.

W zlobku murzynskim dla ludnosci ubogiej warunki byly znacznie gorsze, nie bylo zbyt rygorystycznie przestrzeganej izolacji i sterylizacji. Dzieci bawily sie razem we wspolnych pomieszczeniach, a w porze karmienia przychodzily matki i karmily na miejscu piersia swoje niemowleta, pieszczac je i bawiac sie z nimi.

Jaki byl efekt tych dwu metod wychowawczych? Zaskakujacy! Pieciokrotnie wieksza smiertelnosc niemowlat w wytwornym zlobku, dzieci murzynskie natomiast chowaly sie znakomicie i rozwijaly prawidlowo. I tu daje znac o sobie witamina „M".

Nastepnym etapem rozwoju uczuciowosci dziecka, ktore wychodzi z cieplego gniazda milosci macierzynskiej w wieku lat szesciu, siedmiu, jest rozwijajacy sie w tym okresie kontakt uczuciowy z ojcem i rodzace sie wiezy przyjazni z rowiesnikami w szkole. Milosc ojcowska ma juz nieco inny charakter niz milosc matki, nie polega ona bowiem na dawaniu stale i bez rachunku, jest natomiast miloscia za cos, miloscia, na ktora trzeba zasluzyc, zeby ja miec.

Tu wroce jeszcze do ksiazki Ericha Fromma, ktory rownie trafnie okresla role milosci ojcowskiej, jak i macierzynskiej w prawidlowym rozwoju dziecka:

„Aby zrozumiec to przesuniecie punktu ciezkosci z matki na ojca, musimy przyjrzec sie zasadniczym roznicom miedzy miloscia ojca a miloscia matki… (Oczywiscie, mowiac tu o milosci macierzynskiej i ojcowskiej mowie o jej «typach idealnych^., i nie zakladam, ze kazdy ojciec i kazda matka kochaja w ten sposob. Mam na mysli matczyny i ojcowski pierwiastek, reprezentowany w osobach matki i ojca).

Niczym nie uwarunkowana milosc odpowiada jednej z najglebszych tesknot nie tylko dziecka, lecz kazdej ludzkiej istoty; z drugiej strony sytuacja, w ktorej sie jest kochanym z powodu wlasnych zaslug, dlatego, ze sie na milosc zasluguje, zawsze budzi watpliwosci; a moze nie zadowolilem osoby, o ktorej milosc zabiegam? A moze to, a moze tamto? — zawsze istnieje obawa, ze milosc moze zniknac. Co wiecej, «zasluzona» milosc latwo pozostawia gorzkie uczucie, ze nie jest sie kochanym dla siebie samego, ale jedynie dlatego, ze sprawia sie przyjemnosc, ze ostatecznie zbadawszy rzecz dokladnie, okaze sie, iz w ogole sie nie jest kochanym, lecz uzywanym. Nic wiec dziwnego, ze wszyscy tesknimy goraco do milosci macierzynskiej i jako dzieci, i jako dorosli.

Stosunek do ojca jest zupelnie inny. Matka jest domem, z ktorego wychodzimy, jest natura, gleba, oceanem; ojciec nie reprezentuje zadnego takiego naturalnego domu. W pierwszych latach zycia jego kontakty z dzieckiem sa bardzo ograniczone, a jego znaczenie dla dziecka w tym pierwszym okresie nie da sie porownac ze znaczeniem, jakie odgrywa matka. Ale podczas gdy ojciec nie reprezentuje naturalnego swiata, reprezentuje on drugi biegun ludzkiego istnienia: swiat mysli, przedmiotow, ktore sa dzielem rak ludzkich, swiat prawa i ladu, dyscypliny, podrozy i przygody.

Ojciec jest tym, ktory uczy dziecko, ktory wskazuje mu droge w swiat… Milosc ojca jest miloscia uwarunkowana. Jej zasada jest: «kocham cie, poniewaz spelniasz moje oczekiwania, poniewaz wypelniasz swoj obowiazek, poniewaz jestes taki jak ja».

W obwarowanej warunkami milosci ojcowskiej odnajdujemy tak samo jak w niczym nie uwarunkowanej milosci macierzynskiej aspekt negatywny i pozytywny. Tym negatywnym aspektem jest fakt, ze na milosc ojcowska trzeba zasluzyc, ze mozna ja utracic, jezeli nie spelni sie oczekiwan.

W naturze milosci ojcowskiej tkwi fakt, ze posluszenstwo staje sie glowna zaleta, a nieposluszenstwo — glownym grzechom — kara jest odebranie ojcowskiej milosci. Ale pozytywna strona tej milosci jest rowniez wazna. Jezeli milosc ojca uzalezniona jest od jakichs warunkow, moge cos zrobic, aby ja zdobyc, moge na nia zapracowac; milosc ojca nie lezy, tak jak milosc macierzynska, poza zasiegiem mojej kontroli". E. Fromm: jw., s. 54, 55, 56

Nawiazanie przyjazni jednoplciowych zaczyna sie zwykle w wieku szkolnym, miedzy siodmym a siedemnastym rokiem zycia. Przyjazn wyrabia nawyki dawania i brania miedzy bliskimi sobie ludzmi, uczy wymiany swiadczen na rownych prawach partnerskich, stwarza w psychice dorastajacej mlodziezy potrzebe wspolnego przezywania rzeczy waznych w zyciu. Przyjazn ksztaltuje rowniez poczucie kolezenstwa oraz poczucie odpowiedzialnosci za drugiego czlowieka.

Rola rodzicow w tym okresie polega na dyskretnym nadzorze z daleka oraz dawaniu coraz wiekszej swobody i samodzielnosci dorastajacemu chlopcu czy dziewczynie.

Wreszcie na zakonczenie dlugiego i pracowitego procesu rozwijania sie uczuciowosci oraz potrzeby wiezi w psychice czlowieka pojawia sie milosc do przedstawiciela plci odmiennej. Milosc mezczyzny i kobiety staje sie synteza wszystkich form przezywanych dotad, pragnieniem i realizacja wspolnoty fizycznej i uczuciowej.

Oczywiscie, w kazdym z nas drzemie pragnienie milosci — „takiej jak u mamy" — niczym nie uwarunkowanej, milosci tylko za to, ze istnieje w zyciu drugiego czlowieka. Niewatpliwie jest to ideal, do ktorego wzdychamy cale zycie, ale niestety nigdy milosc juz nie powraca w tej formie, a przede wszystkim nie powinna powracac — poniewaz jest to forma infantylna, odpowiednia w sam raz dla niemowlecia.